Köygöçüren Mantarı (Amanita phalloides)

Köygöçüren-Amanita phalloides

Taksonomi- Bilimsel Sınıflandırma

Alem: Mantarlar- Fungi 

Bölüm: Basidiomycota  

Sınıf: Agaricomycetes  

Takım: Agaricales

Aile:  Amanitaceae

Cins: Amanita

Tür: Amanita phalloides

Amanita phalloides ( Death cap), Köygöçüren ( evcikkıran ) son derece zehirli, ölümcül bir mantar türüdür. Türkiye’deki ölümle sonuçlanan mantar zehirlenmelerinin %90 kadarından sorumludur . Her mantar avcısının ilk tanıması gereken tür budur. İçeriğinde bulunan amanitin ( özellikle alfa amanitin) ve phalloidin maddeleri, sindirime girdikten 8-10 saat sonra ilk belirtilerini gösterip, 3 ila 4 gün içinde karaciğer – böbrek metabolizmasını tamamen yok eder. Herhangi bir panzehiri, ilacı henüz geliştirilmemiş olup , yeterli miktarda tüketildiğinde kesin ölümle sonuçlanan zehirlenmelere yol açar. Her ne kadar kg başına bir gram olarak tanımlansa da 20-25 gram tüketilmesi bile yeterli olmaktadır. Volvariella volvacea ile karıştırılması ölümlerin en büyük sebebidir. Ayrıca yeni mantar avcıları Amanita caesarea (Sezar, İmparator mantarı) ile karıştırabilir. 1994 yılında İstanbul’da 20’den fazla ölüm vakasının sorumlusudur. Çocuklarda daha etkili olduğu kanıtlanmıştır.

Köygöçüren-Amanita phalloides mantarında birkaç toksin bulunur. Ancak, Amanita phalloides’i tüketen herkesin böbrek ve karaciğerine zarar veren asıl bileşen amanitin olarak bilinir. Dondurulduğunda, kurutulduğunda, ya da pişirildiğinde zehiri azalmaz. Sadece Amanita’larda değil, aynı zamanda Galerina, Lepiota , Canocybe türlerinden bazı mantarlarda da bulunan amatoksinler ilk olarak ishal, bulantı , mide ağrıları gibi semptomlar gösterir. Çok şiddetli olan bu belirtiler önce bir veya iki gün boyunca kaybolur. Ancak sonrasında zalimce geri döndüğünde genelde çok geç kalınmıştır. Böbrek ve karaciğer hasarı onarılmaz olarak başlamıştır. Tek çözüm ise karaciğer naklinin gerçekleşmesidir, lakin bu bile kesin sonuç vermeyebilir, ya da ağrılı çok uzun tedavi gerektirir.

Death çap (Köygöçüren ) zehirlenmeleri ile pek çok efsane vardır. Tarih, Amanita phalloides’in sorumlusu olduğu şüpheli mantar cinayetleri ile doludur. Roma imparatoru Claudius’u eşi Agrippina’nın, Sezar mantarına (Amanita caesarea) Köygöçüren-Amanita phalloides mantarı ekleyerek kocasını öldürdüğü söylenir.

İlk zamanlarda hayvanlar mantar yenilebilirliği konusunda rehber olarak görülmüş, sonra bunun yanılgı olduğu ortaya çıkmıştır. Tavşanlar ve sincaplar Amanita phalloides’ten etkinlenmezken, onları örnek almak insanlarda ölüm ile sonuçlanır.

Şapka: Amanita palloides’in şapkası 5-15 cm çapında, olgunlaşmadan beyaza yakın, sonrasında sarımsı bronz veya zeytin, genellikle merkeze doğru daha koyu yeşil veya gri tonlarda olur. Bu değişkenlik karıştırılmasına neden olur. Başlangıçta yumurta şeklinde olup, sonrasında düzleşir. Kahve tonlarına döndüğü bile gözlemlenmiştir.

Lameller: Geniş ve sıktır, başlangıçta net beyazdır, yaşlandıkça hafif pembeye veya krem rengine dönebilirler.

Gövde-Sap: Amanita palloides sap yüksekliği 7-15 cm ve kirli beyaz olup zigzak desenlidir. Şapka renginden daha açıktır. Amanita phalloides- köygöçüren mantarı kırılgandır. Tabanı şişkin ve beyaz volva (çorap , çuval) ile çevrilidir. Amanita ailesinin genel özelliklerinden biri olan bu ayrıntıyı güçlü bir şekilde taşır. Başlangıçta lamelleri kapatan zar, sonraları güzel hareketsiz bir yüzüğe evrilir.

Koku: Köygöçüren-Amanita phalloides’in genç örneklerinde belirgin bir koku yoktur, yaşlı örneklerde rahatsız edici kötü bir kokuya sahiptir. Bu ölümcül türün tadına asla bakmayınız ☠️!!!

Spor Baskısı: Köygöçüren mantarı sporları Beyaz renklidir.

 Elipsoidal ila küremsi, düz görünümlü, 7.5-10 x 6-7 μm boyutlarda sporları vardır.                                         

Habitat: Özellikle meşe ağaçları ile mikorizal olrak yaşasa da, bazen yumuşak ağaçlar etrafında da gözlemlenir. Yaygın olarak düşük rakımlarda bulunur. Avrupa, Asya , Amerika , Kuzey Afrika , Avustralya’da kayıt altına alınmıştır. Muhtemelen kereste veya bitki ithalatı ile dünyanın bir çok bölgesine yayılmıştır.

Mevsim: Temmuz ve Kasım ayları arasında sıkça rastlanır.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Köygöçüren-Amanita phalloides’in yeryüzünün en çok ölümcül vaka sayısına sahip mantarı olduğu kesindir. Bu türü iyi tanımalı, uzak durmalıyız. Tüketilmesi geri dönüşü ve tedavisi olmayan uzun, acılı bir ölüm ile sonuçlanır.  

KÖYGÖÇÜREN, Amanita phalloides MANTARININ VİDEOLU ANLATIMI İÇİN TIKLAYINIZ

Ek bilgiler: Amanita citrina veya Agaricus türleri ile karıştırılabilir. Lakin Agaricus’larda volva yoktur ve lamelleri pembe veya kahverengidir.

GALERİ

Amanita phalloides – Köygöçüren’ Mantarına örnek bazı resimler.

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.