Bal Mantarı-Honey Fungus (Armillaria mellea)

Taksonomi – Bilimsel Sınıflandırma

Alem:  Mantarlar- Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Agaricales

Aile:  Physalacriaceae

Cins: Armillaria

Tür: Armillaria mellea

Armillaria mellea, halk arasında, Bal Mantarı (Honey Fungus ) olarak tabir edilen, ismini kendine has sarı renginden almış, memleketimizde de sıkça rastlanan bir mantar türüdür.

Şapka: Bal mantarı çok değişken bir yapıya sahiptir, taze ve yeni büyüme evresinde iken içbükey formda olup, mantar büyüdükçe dışbükeye dönüşür ve daha sonrada yassılaşır. Ortalama 3-15 santimetre çapında (17 cm kadar olanlarına rastlanılmıştır) şapkaya sahip olan Bal Mantarı, üzerinde balık puluna benzer yapılar görülür.. 

Lameller: Bal mantarında lameller, genç örneklerde ten renginde olup, sonra sarıya yakın renkler alır ve sonunda olgunluk evrelerinde koyu, pas rengi lekeler oluşur. Lamellerin hemen altında bulunan, soluk sarımsı sap halkası (saptaki yüzüğü), genellikle mantar ile birlikte büyümeye devam eder.

Gövde-Sap: Bal mantarında sap uzunluğu 6-15 cm arasında değişir. Bu mantar çeşidinin, köke yakın dip kısmı şişkin veya dar olabilir. Bal Mantarın sap kısmı beyazımsı , krem bir renge sahiptir Mantar olgunlaştıkça, bu renk kırmızımsı kahverengiye dönüşür. Sap kısmında halkası, yani yüzüğü bulunur. Yüzük, mantar olgunlaştıkça koyu lekeli beneklere sahip olur.

Koku: Bal mantarının (çiğ iken) kimine göre ağır bir kokusu, kimine göre ise tatlı bir kokusu vardır. Tadının biraz asidik, az acı olduğu rapor edilmiştir.

Spor Baskısı: Bal Mantarı sporlarında renk, açık krem- genellikle beyazdır.

Habitat: Bu güzel mantar, dünyanın hemen her yerine dağılmış bir mantardır. Özellikle Kuzey yarımkürenin ılıman bölgelerindeki ormanlarda bol miktarda bulunurlar. Parazit bir mantar olan Bal Mantarı, çoğunlukla hem ölü, hem de canlı ağaçların kütükleri, gövdeleri, kopan dalları üzerinde kümeler halinde bulunurlar. Miselleri aktif büyüme halinde iken ışıklıdır, karanlıkta mavimsi parlarlar.

Mevsim: Bal Mantarına Sonbahar ve Kış aylarında sıkça rastlanılır.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Bal mantarının Çiğ hali zehirli kabul edilir. İyi kaynatılıp pişirildiğinde çok lezzetlidir. Sert olan sap kısımları atılmalı, sadece genç örneklerinin şapkaları kullanılmalıdır. Pişirme, ön  kaynatmadan (yaklaşık 25 dakika) sonra isteğe bağlı olarak yemeklerde, çorbalarda kullanılabilir. Ayrıca, tuzlanabilir veya salamura edilebilir. Kurutarak kullananlarda vardır. Ayrıca bkz Mantarların Faydaları makalemize.

Uyarı: Doğru şekilde kaynatılmazsa, tüm bal mantarları zehirlenmeye veya bazı karaciğer sorunlarına neden olabilir. Mide sorunları olan kişiler ve çocuklar için sakıncalı olabilir.Bazı insanlarda alerjik reaksiyonlara neden olduğu bilinmektedir. Çiğ veya az pişmiş tüketilmesi kesinlikle tavsiye edilmez. Sindirim sorunları, alerjik reaksiyonlar, hazımsızlık gibi tehlikeleri vardır. Bal mantarı (Armillaria mellea) nın sadece, genç örneklerinin şapkaları toplanmalı, haşlanıp, suyu süzülmeli ve son olarakta çok iyi pişirme yapılarak, az miktarda tüketilmelidir. İyi pişirilse de, bazı insanlarda sindirim problemlerine neden olabileceği unutulmamalıdır.

Dip not: Bal mantarına (Armillaria mellea) benzer, zehirli türler ile benzer yenilebilir türler vardır. Bal mantarı ile karıştırılan zehirli mantarlar; çürümüş ağaç kütüğü üzerinde yetişen ve kahverengi renklerde, sapı daha kısa olan Galerina marginata-Cenaze Çanı Mantarı ile şapka altı lamelleri grimsi yeşil tonlarda olan Hypholoma fasciculare – Kükürt Öbeği Mantarı’dır. Ayrıca, Haziran-Temmuz aylarında ortaya çıkan ve bir yaz mantarı olan Armillaria praecox ile ve yüksüz tür Armillaria tabescens (gövdesinde yani sapta halkası, yüzüğü bulunmaz ve genellikle meşe ağaçları ile ilişkilidir) ile de karıştırıldığı görülmüştür.

Ek bilgiler: Doğal olarak yetişebilen Bal mantarının, özel olarak yetiştiriciliği, kültürü yapılmamaktadır. Kesilmiş bir ağaç kütüğünün üzerinde bile yetişebilir. Genetik olarak benzer özellik gösteren Bal mantarı türleri, bir araya gelerek büyük koloniler oluşturabilirler. ABD’nin Oregon Bölgesi’nde bulunan Blue Mountains dağlarının, ormanlık alanlarında, oldukça fazla sayıda bulunan Bal Mantarları, bu bölgede , yaklaşık 3.8 kilometre karelik bir alana yayılmıştır. Malheur Ulusal Orman’ında bulunan ve 2200 hektarlık alanı kaplayan bal mantarı, örgü şeklinde tüm araziyi sararak, hem toprağın altını,  hem de ağaçları sarıp sarmalamaktadır. Yaklaşık 3 metre yerin altına kadar inebilen bu mantar,  dünyanın en büyük canlı kolonisi olarak kabul edilmiştir. 1998 yılında, bu ormanda yer alan ağaçların nedensiz kuruması ve yok olması üzerine yapılan araştırmalar sonucu, durumun farkına ancak o zaman varılabilmiştir! Ağaçlara parazit olarak yerleşen Bal Mantarı, ağaçların beslenmelerini önleyerek, ormanın büyük bir bölümünün telef olmasına neden olmuştur.

Bal Mantarı ve Sağlığımız

-Yüksek oranda D vitamin içeren bal mantarı kemik ve diş sağlığının gelişimi açısından oldukça önemlidir.

-Düşük kalorili bir besin olan mantar, yüksek lif içeriği sayesinde zayıflama diyetlerinin etkisini güçlendirir. Bağırsak hareketlerini hızlandırarak kabızlığı önler. Mideyi geç terk eden mantar kan şekerinin yavaş yavaş yükselmesini sağlar ve uzun süre tokluk hissi yaratır.

-Yüksek oranda B12 vitamini içerir. Sağlıklı saç ve cilt gelişimini destekleyen bal mantarı kalp hastalıkları riskine karşı vücudu korur. Sinir hücrelerinin hasar görmesini engeller ve hücre yaşlanmasının önüne geçer.

-İçeriğindeki selenyum nedeniyle antioksidan özellik gösteren Armillaria mellea mantarı, vücudun bağışıklık sistemini güçlendirerek, hastalıklara yakalanma riskini azaltır. Bağışıklık sistemindeki güçsüzlüğe bağlı olarak gelişen kanser hücresi oluşumunu engellemeye yardımcı olur ve oluşan hücrelerin çoğalmasını önler.

-Sülfür içeren ergothionein aminoasidi içeren bal mantarı, yıpranan hücrelerin onarılmasında önemli rol oynar.

-İçeriğinde yer alan CLA yani konjuge linoleik asit sayesinde vücudun yağ dokusunu kaybetme çabasına yardımcı olur. Yağsız dokuyu arttırmak isteyen sporcuların mantar tüketimini arttırmaları önerilir.-Kan basıncının düzenlenmesinde faydaları vardır. Tansiyon yüksekliği olanlarda tansiyonu düşürücü özellik gösterir. Kolesterolün düşürülmesine yardımcı olur.

-Biyoaktif içeriği yüksek bir mantar çeşidi olan bal mantarı antiviral ve anti bakteriyel özellik gösterir. Soğuk algınlığı sonucu gelişen ve bulaşıcı olan nezle, grip gibi hastalıkların önlenmesinden önemli rol oynar.

-Ticari olarak oldukça önemli olan mantarlar sahip oldukları biyokimyasal aktivite sayesinde antibiyotik, meşrubat, sikolosporin ve steroid üretiminde kullanılır. Ayrıca yüksek protein ve vitamin, mineral içeriği nedeniyle önemli bir besin kaynağıdır. Kendine özgü aroması ve lezzetiyle birçok yemeğin yanında garnitür olarak da kullanılabilen mantarlar gıda endüstrisinde fermantasyon işleminde, alkollü içecek üretiminde ve ekmek yapımında kullanılır. Mantarların faydaları saymakla bitmez, bu konu ile ilgili makalemizi ( Mantarların faydaları) okuyunuz

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.