Kav mantarı (Fomes fomentarius)

Fomes fomentarius – Kav mantarı

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Polyporales

Aile: Polyporaceae

Cins: Fomes

Tür: Fomes fomentarius

Kav Mantarı (Tinder Fungus) latince Fomes fomentarius bilimsel adı ile bilenen, Polyporaceae ailesine mensup bir ağaç mantarıdır. Bilinen diğer bir isimleri, Buz Adam Mantarı (Ice Man Fungus) ve Toynak mantarıdır (Hoof fungus).

Kav Mantarı- Hoof Fungus, ilk kez 1753’te Carl Linnaeus tarafından Boletus fomentarius olarak tanımlanmıştır. 1821’de Elias Magnus Fries Polyporus fomentarius olarak yeniden adlandırdı. Yeni cins Fomes, 1849’da Fries tarafından verildi ve Flaman mikolog Jean Jacques Kickx (1842 – 1887), Hoof Fungus’u 1867’de bu cinse transfer etti ve böylece şu anda kabul edilen bilimsel adını Fomes fomentarius olarak belirledi.

Fomes fomentarius’un eşanlamlıları Boletus fomentarius ve Polyporus fomentarius’tur.

Şapka: Fomes fomentarius şapkası, at toynağı görünümlüdür. Şapkanın en üstü tahta sertliğinde bir kabuk ile kaplıdır. 10-30 cm genişliğinde olabilir. Bazen daha geniş olanlarına da rastlanmıştır (Danimarka’da 87 cm genişliğinde olan bir kav mantarı bulunmuş ve kayıtlara geçmiştir). Şapkasının üstü bombeli olmakla birlikte düz bir şekil almış olanları da bulunur. Genellikle kayın ve huş ağacı üzerinde görünürler. Ülkemizde ise Kayın ve Huş ağaçlarına ek olarak gürgen, meşe, söğüt, kavak, ıhlamur gibi yaprak döken ağaçlarda da oldukça sıkça rastlanılır.
Kayın ağacı üzerinde yetişenler çok daha fazla büyüyebilir ve tamamen şekilsiz biçimler de alabilirler. Hem canlı hem de ölü ağaç gövdelerinde yaşayabilen mantarın gövdesi, birkaç yıllık olup, ağaca bağlandığı yere oldukça gevşek biçimde tutunur ve bu yüzden  ağaçtan rahatlıkla ayrılabilir, yani toplanması da kolaydır. Şapkasının rengi, açık griden koyu griye hatta siyaha kadar olabilir. Hatta açık kahverengi şapkalılar bile vardır. Aslında gençken sarı-kahverengi ve kadifemsi olup, gelişme sürecinde açık-griden gümüş-grisine doğru renkleri değişir. Yüzeyleri kadifemsi olmayıp çıplaktır ve kenarları hemen hemen tamamen beyazdır. Yaşlı kav mantarları koyu-gri hatta bazan siyaha yakın bir renk alırlar. Şapkanın üst yüzünde geniş, birbirlerinden yiv biçiminde çizgilerle ayrılmış şerit bölgeler vardır.

Lameller: Bu mantarda lamel bulunmaz. Lamellerin yerini gözenekler almıştır. Şapkanın altındaki bu gözenekli yapının yani borucukların (mantar sporlarının oluştuğu bölge) rengi ise başlangıçta gri-beyaz, daha sonra gri-kahverengi olur.

Gövde-Sap: Şapkanın etli kısmı ise açık kahverengi, yumuşak, derimsi ve şişe mantarı kıvamında, ipek parlaklığındadır. İpeksi iplikçiklerden oluşan bir yapısı vardır. Mantarın kesiti alınırsa, aşağıdan yukarıya doğru üstüste bir ya da birkaç borucuk tabakası olduğu (ki bu durum kav mantarının önemli bir özelliğidir) ve üzerinde de etli bölümün (Kav) bulunduğu görülür. En üstte de yukarıda açıkladığımız gibi ince ve sert kabuk tabakası yer alır. Borucuk tabakaları her zaman yatay olarak büyürler. Kav mantarında, genel olarak mantarlarda bulunan, sap bölümü belirgin biçimde bulunmaz, ancak mantarın ağaç gövdelerine tutunduğu şapka dışında bir yapı bulunur. Bu bölüm kısa ve 7-20 cm kalınlığında olur.

Koku: Hafif meyvemsi bir kokusu ve buruk bir tadı olduğu kaydedilmiştir.

Spor Baskısı:  Sporları, dikdörtgen-elipsoidal, pürüzsüz olup, 15-20 x 5-7μm  boyutlarındadır. Spor baskı rengi oldukça soluk limon rengindedir.          

Habitat:  Geniş yapraklı ağaçlarda, özellikle huş ağacı ve daha az sıklıkla kayın, meşe ve çınar üzerinde parazitiktirler. Ancak ölü / düşmüş gövdelerde saprobik olarak aylarca büyümeye devam ederler.  

Mevsim: Tüm yıl boyunca görülmelerine rağmen, sporlarını genelde ilkbahar sonlarında ve yazın dökerler.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Kav mantarının zehirli bir mantar olmamasına rağmen yenen bir mantar da olmadığını öncelikle belirtmek isteriz. Bu mantarın insan yaşamında besin olarak bir yeri yoktur, ancak bunun dışında pek çok alanda faydalanılabilinen bir mantardır. Bu alanları ana hatları ile, ateş yakmak (kav üretimi), sağlık amaçlı kullanım, tekstil sahası olarak sıralayabiliriz.Kav mantarı aynı zamanda küçük elişi sanatlarında malzeme olarak kullanılabilir. Mantarın etli kısmı kav yapımında kullanılmaktadır ve bu yüzden kav mantarı’nın, eski zamanlarda, kavın hammaddesi olarak büyük ekonomik değeri vardı.

Ek bilgiler: Kav Mantarı, ağaçlara, özellikle kayın ağacına dadanan ve odunda beyaz çürüklüğe neden olan mantardır. Ağacın tahta olma özelliğini tüketir. Ağaç üretiminde ekonomik zararı, vahşi doğada ise ölü ağaçların tekrar karbon dönüşüm sürecine katılımında faydası vardır. Doğada ateş yakmak için kullanılan (bazı ön işlemlerden geçirip) çakmak taşı ve çelikle ateş yakmaya yarayan atalarımızın kullandığı bir mantardır.

1991 yılında İtalyan Alplerinde buzlara gömülü olarak bulunan, 5300 yıl önce ölmüş bir adama bilim insanları ve araştırmacılar Ötzi (“Buz Adam” = “Ice Man”) adını takmışlardı. Buz adamın kemerinde, bir kese içerisinde, bir parça kav mantarı, çakmak taşı ve demiri olduğu görülmüştü. Buna bağlı olarak, literatürde kav mantarına, Latince isimlerine ek olarak, “Ice Man Fungus” = “Buz Adam Mantarı” adı da eklenmiştir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarıma göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.