Geopyxis carbonaria – Kömür Kuşağzı Mantarı
Taksonomi – Sınıflandırma
Alem: Mantarlar – Fungi
Bölüm: Basidiomycota
Sınıf: Pezizomycetes
Takım: Pezizales
Aile: Pyronemataceae
Cins: Geopyxis
Tür: Geopyxis carbonaria
Geopyxis carbonaria, Türkiye Mantarları Listesinde “Kömür Kuşağzı Mantarı” Türkçe ismi ile geçen Pyronemataceae familyasına mensup tüketilmeyen bir mantar türüdür. Bilinen ve kullanılan ingilizce isimleri arasında “Charcoal loving elf-cup, Dwarf acorn cup, Stalked bonfire cup ve Pixie cup” bulunmaktadır.
Sinonim isimleri arasında; Peziza carbonaria Alb. & Schwein. (1805), Pustularia carbonaria(Alb. & Schwein.) Rehm (1884) ve Geopyxis carbonaria var. sessilis Grélet (1937) bulunmaktadır.
Mantar ilk olarak 1805 yılında Avrupa’dan Johannes Baptista von Albertini ve Lewis David de Schweinitz tarafından Peziza carbonaria olarak bilimsel olarak tanımlanmıştır.1889’da Pier Andrea Saccardo, mantarı Geopyxis cinsine aktararak türe bugünkü adını vermiştir. Heinrich Rehm tarafından 1884’te yayınlanan Pustularia carbonaria, G. carbonaria ile eşanlamlı olduğu anlaşılmıştır.
Spesifik sıfat “carbonaria”, latince karbon yani “kömür” kelimesinden türemiştir.
Makroskobik (Morfolojik) Özellikleri: Mantarın küçük, kadeh veya kupa şeklinde gövdesi vardır. Geopyxis carbonaris türünün fincan görünümlü gövdeleri (ascocarps), 5–20 mm genişliğindedir ve saçaklı beyazımsı kenar boşluklara sahiptir. Fincanın sporu taşıyan verimli iç yüzeyi, tuğla kırmızısı ve pürüzsüzdür, dış yüzey ise donuk sarıdır ve pürüzsüz olabilir veya kabarcık benzeri lekelere (püstüller) sahip olabilir.
Pezizales takımına mensup diğer tüm mantarlarda olduğun gibi, bu türde de lameller bulunmaz. Dış yüzey pürüzsüzdür.
Bu mantar, Kuzey Yarımküre’nin birçok ılıman bölgesine dağılmıştır. Avrupa, Türkiye ve Kuzey Amerika’da bulunur.
Gövde-Sap: Stipe yani sap şayet varsa beyazımsıdır, 15 mm uzunluğa ve 2 mm genişliğe kadar olabilen sap, aniden fincana veya bardağa genişler. Mantarın kahverengimsi eti ince ve kırılgandır. Beyazımsı bir saçak ile kırmızımsı kahverengidir ve 2 cm kadar olabilir. Bazen çok kısa olan veya hiç yokmuş görüntüsü veren sapları koniktir.
Koku: Mantarın kendine has bir tadı yoktur, ancak ezildiğinde hoş olmayan bir kokusu vardır.
Spor Baskısı: Sporlar, 13.5-18.5 x 6.0-9.5 µm boyutlarında olup, elipsoid veya dikdörtgen şekilli, pürüzsüz ve ince duvarlıdır. Kütle olarak sporlar beyazımsı olan sporlar, yağ damlacıkları (eguttulate) yoksundurlar. Asci 10-12 × 180-300 µm boyutlarında, 8 sporlu, silindirik ve hiyalindir.
Habitat: Mantar, büyüme mevsimi boyunca yanmış bölgelerdeki topraklarda veya odun kömürlerinde yaygındır. Yanmış toprakta bulunan en yaygın öncü türlerden biridir. Orman tabanındaki kömürleşmiş çöp, altta yatan toprak pH’ını ve minerallerin mevcudiyetini artırır. Mantar gövdeleri, iğne yapraklı ağaçların bulunduğu alanlarda, orman yangınından sonraki ilk yılda oldukça bol olur ve yanmış ağaç gövdelerinin yakınındaki, toprakla karışık olan yanmış odunsu mikrohabitatlarda büyümeyi tercih eder. Geopyxis carbonaria mantarları, genellikle morel yani kuzugöbeği ile aynı yangın sonrası standlarda bulunur, ancak G.carbonaria genellikle daha boldur ve kuzugöbeği mantarlarından daha erken çıktıkları için, kuzugöbeği mantarlarının habercisi olarak düşünülebilir. G. carbonaria ile aynı bölgede büyüyen diğer fincan mantarları arasında Aleuria, Anthracobia, Peziza ve Tarzetta cinslerinden olanlar bulunur.
Türkiye’de resmi kaydı olan bölgeler arasında; Batı Karadeniz Bölümü, Asıl Ege Bölümü ve Yukarı Fırat Bölümü bulunmaktadır.
Mevsim: Genellikle bir ilkbahar mantarı olan tür, ılıman ülkelerde ilkbahardan sonbahara kadar büyüyebilir.
Yenilebilirlik ve Toksisite: Her ne kadar zehirli bir mantar olmasa da, tüketilmeyen ve mutfak değeri pek olmayan bir mantar olduğunu söyleyebiliriz.
Ek bilgiler: Benzer türler mevcuttur; Aynı cinsin bir türü olan yakın akrabası Geopyxis vulcanalis ile benzerler, ancak bu tür olgunlukta, düzleşmeden önce derin bir fincan şeklinde soluk turuncu ila sarımsı bir görünüme sahiptir ve ezilmiş eti genellikle bir kükürt kokusuna sahiptir. G. carbonaria’nın karakteristiği turuncu-kahverengi granüllerden yoksun olan parafizleri ile mikroskobik olarak ayırt edilebilir. Ayrıca 14–22 ve 8–11 µm ölçülerinde daha büyük sporlara sahiptir. G. carbonaria’nın aksine, yosunlar ve iğne yapraklar dahil olmak üzere yanmış odun dışındaki substratlar üzerinde de büyürler. G. carbonaria’ya benzer habitatlar yetiştiren Tarzetta cupularis, iki yağ damlacığı içeren sporları ile mikroskobik olarak ayırt edilir. Tarzetta catinus ile de biraz benzerdir. G. carbonaria ile karıştırılması muhtemel benzer türlere sahip diğer cinsler arasında Aleuria, Anthracobia, Caloscypha, Melastiza, Pithya ve Sowerbyella bulunur.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
GALERİ
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
