Şah örtük mantarı (Gymnopilus junonius)

Gymnopilus junonius – Gymnopilus spectabilis

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Agaricales

Aile: Cortinariaceae

Cins: Gymnopilus

Tür: Gymnopilus junonius

Gymnopilus junonius eski yaygın bilinen bilimsel adı ile Gymnopilus spectabilis ( veya Pholiota spectabilis var junonia) Cortinariacea familyasına ait zehirli bir mantardır. G. junonius, dünya mantar literatürlerinde daha çok Spectacular Rustgill (Muhteşem paslı), Laughing Mushroom (Gülen Mantar) ve Laughing Gym (Gülen Jim) olarak bilinir. Bu mantarın bazı alt türleri halüsinasyonlara neden olan psikoaktif bileşik psilosibin içerirler. Ancak, G. junonius’taki psikoaktif bileşen psilosibinin değerleri değişkendir (genelde çok azdır). Bu mantarın hafif halüsinojenik özelliklere (adı üzerinde) sahip olduğuna dair hikayeler var olsa da, bu doğal halüsinojenlerin sadece çok düşük miktarlarda olduğu bildirilmiştir. Bu mantarın ciddi hastalıklara neden olduğu bilindiğinden, yenmesi, yutulması halinde sizi hasta etme olasılığı çok daha yüksektir. Ayrıca yemek için tadı çok acıdır.

Gymnopilus, 1879 yılında, Finlandiyalı mikolog Petter Adolf Karsten (1834 – 1917) tarafından yeni bir cins adı olarak önerildi. 

Şapka: Laughing gym (Gülen Jim) Mantarı şapkası çapı 7 ila 20 cm arasında değişir. Şapka başlangıçta yuvarlatılmış bir kenar boşluğu ile dışbükeydir, olgunlaştıkça düzleşir, ancak genellikle hafif bir umbo (merkezi yükseltilmiş alan) korur. Şapka rengi parlak turuncu, turuncu/kahverengi veya kuru pullu bir yüzeye sahip kırmızımsı-kahverengidir. Şapka etinin rengi kremden saman sarısına kadar değişebilir. Şapka eti kalın ve serttir.

Lameller: Gymnopilus spectabilis’te sarı bir kortina, olgunlaşmamış mantar gövdelerinde lamelleri kaplar, kırılır ve büzüşerek şapkanın ve sapın çevresinde parçalar bırakır.  Gymnopilus junonius’un sık lamelleri, sap ile geniş bir bağlantıya sahiptir. Başlangıçta saman sarısı olup, sporları olgunlaştıkça parlak paslı bir renge dönüşürler. 

Gövde-Sap: Gövde (sap) 25 ila 265 mm uzunluğunda, 8 ila 9 mm kalınlığındadır ve genellikle tabana yakın yerde daralır. Her bir mantar birkaç kilo ağırlığında olabilir. Sap üzerindeki kırılgan halka (yüzük) paslı portakal sporları ile tozlanmıştır, Sap eti sarıdır ve gövdeye olan lamel bağlantısı alt-düşürmeye uygundur.

Spectacular Rustgill sapının sağlam ucu, şapka aynı renktedir.  Yüzeyi, kısa sürede sporları toplayan ve paslı kahverengiye dönüşen halkanın altında liflidir. Tabanda, sap ya soğanlı ya da klavattır (sopa şeklinde) ve gövde sarı etli katıdır. 

   

Koku: Hafif meyvemsi bir kokusu vardır, bu koku kesildiğinde, berelendiğinde daha güçlüdür. Acı bir tada sahiptir. KOH ile kırmızıya boyanır ve tavada pişirildiğinde yeşile döner.

Spor Baskısı: Sporlar elipsoidal ile badem şeklinde olup, 8-10 x 5-6µm boyutlarındadır. Spor baskısı paslı kahverengidir.

Habitat: Bu yenmeyen büyük bir portakala benzeyen mantarlar saprofit yani çürükçüldür. Tipik olarak ağaç kütükleri, kütükler veya ağaç tabanları üzerinde büyürler. Ölü, sert ağaçlar ve kozalaklı ağaçlar üzerinde yoğun kümeler halinde yetişen, çok geniş bir alana yayılmış bir mantardır. Bu mantar, çürüyen ahşabın bulunabileceği hemen hemen her yerde yetişir.  
Türkiye’de Orta Karadeniz Bölümü, Ege Bölgesi ve Antalya Bölümüde resmî kaydı yapılmış bir mantardır.

Mevsim: İlkbahardan Kışa (Yoğun olarak Haziran -Kasım arası) hemen hemen her mevsim rastlanılabilir bir türdür.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Bu büyük etli mantar lezzetli bir mantar gibi görünüyor olsa da bu mantar yenmez. Bazı kaynaklarda dünyanın çeşitli bölgelerinden alınan örneklerde bu mantarın halüsinojenler içerdiği ( psilosibin ve psilobin) bildirilmiştir. Laughing Jack ve Laughing Jim (veya Gym) ortak isimleri, halüsinojenik özellikleri nedeniyle bu zehirli mantara verilmiştir. Bu mantarın halüsinojen psilosibin içeren alt türleri vardır. Doğu ABD veya Japonya’da bulunan örneklerin, ABD veya Avrupa’nın batı kesiminde bulunan benzer mantarlardan daha fazla psilosibin içerme olasılığı daha yüksektir.   

Gymnopilus junonius yan etkileri (Mantarlı Yaşam ekibi olarak tüketilmesini kesinlikle tavsiye etmiyoruz): Gymnopilus junonius gibi sihirli mantarları kullanmak kısa süreli zihinsel ve fiziksel etkilere yol açabilir.  Duygular ve duyular yükselebilir ve insanlar kendilerini mutlu ve yaratıcı hissedebilir. Çok gülebilir veya kıkırdayabilir ve zihinsel ve duygusal netlik duygusu yaşayabilirler.  Sihirli mantarlar ayrıca halüsinasyonlara neden olabilir ve insanları aşağıdaki yollarla etkileyebilir. Gerçeklik algılarını çarpıtarak (orada olmayan şeyleri görürler ve duyarlar). Duyularını karıştırmak (müzik görebileceklerine veya renkleri duyabileceklerine inanırlar). Zaman algılarını değiştirerek. Baş dönmesi.  Anksiyete ve panik atak. Karışıklık ve oryantasyon bozukluğu. Korku ya da paranoya. 

Fiziksel yan etkiler: Uyuşma (özellikle yüzde), kalp hızı ve kan basıncında artış, ağız kuruluğu, bazen bulantı ve kusmaya neden olur.  Kas zayıflığı ve seğirmesi veya kasılmalara neden olabilir. Abartılı refleksler görülebilir. Terleme ve yüksek vücut ısısı, ardından genellikle titreme ve titreme yaşatabilir. Ayrıca idrar kontrolünün kaybı (sakat bir durum, Allah muhafaza) söz konusu olabilir.

“Sihirli mantarların” eğlence amaçlı kullanımına ilişkin riskler: Genellikle “kötü yolculuk” olarak bilinen şey, özellikle yüksek dozlarda meydana gelebilir. Bu deneyimler korkutucu olabilir ve paranoya, sınırların kaybolması ve çarpık bir benlik duygusu içerebilir. Bu “kötü yolculuklar” sırasında bozulmuş muhakeme, risk alma davranışına, travmatik yaralanmalara ve hatta ölüme neden olabilir.  Belirli durumlarda, kullanıcılar ani “geri dönüşlere”, yani önceki deneyimi yeniden yaşamalarına neden olabilecek sık veya aşırı yoğun psikedelik olaylar yaşayabilir. Sihirli mantarların esrar ve amfetamin gibi maddelerle birlikte kullanılması yan etki riskini çok daha artırır.

Ek bilgiler: G. junonius = G. spectabilis genellikle psilosibin içermeyen benzer tür Gymnopilus ventricosus ile karıştırılır. Gymnopilus penetrans sarı-kahverengidir, çok daha küçüktür ve bir gövde halkası (yüzüğü) yoktur. Buniki benzer tür aynı habitatlarda bulunur, ancak Gymnopilus junonius’tan farklı olarak kozalaklı ağaç kütüklerinde ve talaş yığınlarında daha sık görülür. Phaeolepiota aurea, granüler bir şapkaya ve alt gövdeye sahip nadir bir mantardır. Sporlarının rengi açık sarı-kahverengidir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Güzel fotolar ile bizlere destek olan facebbook grubumuzun üyesi Sayın Firdevs Hüseyin Şimşek kardeşimize ve Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.