Mor cincile mantarı (Lepista nuda)

Lepista nuda – Mor cincile mantarı

Bilimsel Sınıflandırma- Taksonomi

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm: Basidiomycota 

Sınıf: Agaricomycetes 

Takım: Agaricales

Aile: Tricholomataceae

Cins: Lepista

Tür: Lepista nuda

Lepista nuda (Clitocybe nuda) – Mor cincile mantarı – Mor oğlan mantarı – Mor mantar 

 
Lepista nuda, dünyada yaygın olarak Wood Blewit olarak bilinir ve Avrupa ve Kuzey Amerika’ya özgü yenilebilir bir mantardır. İlk kez 1790 yılında Pierre Bulliard tarafından tanımlanmıştır, uzun yıllar Tricholoma nudum olarak da anılmıştır. Hem iğne yapraklı, hem de yaprak döken ormanlık alanlarda bulunur.  Yenilebilirlik konusunda bazı uyarılar (alerjik) olsa da, yaygın olarak yenen oldukça güzel bir mantardır. 
                                              
Latince ismi Lepista nuda ( Clitocybe nuda olarak da bilinir) olan bu hoş, çiçek kokulu güzel mantar memleketimizde de çok yaygın olarak mevcut olup, mavi cincile, mor cincile, mor oğlan, mor mantar gibi yöresel isimlerle bilinmektedir. Biz bu güzel Lepista türünü, Türkiye Mantarları Listesi (Aralık 2020) adlı kitaptaki ismi ile yani “Mavi cincile” olarak inceleyeceğiz.

Şapka: Şapkası leylak veya menekşe renginde olabilir. Genç mor cincilelerin mor renkli şapka ve lamelleri, tıknaz yapısıyla birlikte onu diğer mor veya leylak renkli mantarlardan ayırır. Genellikle karışık ormanlık alanlarda peri halkalarında büyüyen şapkalar, 6 ila 15 cm çapa kadar büyürler ve menekşe rengi kaybolana ve yüzey orta kahverengi merkezlerle parıldayana kadar hafifçe içe doğru kıvrılmış bir marjı korurlar. Yaşlı ve olgun örnekler bazen dalgalı kenar boşlukları geliştirirler.

Lameller: Lameller gri menekşe, soluk leylak, açık kahverengi renklerde olabilir. Dalgalı ve ve sık olan lameller, sapa çentik şeklinde girinti yaparak bağlanırlar. Lameller gençken güzel bir leylak rengine sahiptir, mantar olgunlaştıkça devetüyü ve ardından kahverengiye döner.

Gövde-Sap: Sapı 15 ila 25 mm çapında ve 5 ila 10 cm boyunda, sivrilmeyen uç sağlamdır ve genellikle şişmiş (klavat) bir tabana sahiptir. Sap (gövde) mantar gençken koyu tonlarda olup sonra renk açılır. Sap boyuna liflidir.

Koku: Çiçek kokusu gibi hoş bir kokusu vardır. Bazı kaynaklarda hafif anoson kokusu olduğu da bildirilmiştir. Hoş bir tadı vardır.

Spor Baskısı: Clitocybe (Lepista) nuda spor baskısı rengi açık pembedir. Sporlar elipsoidal, 6-8 – 4-5µm boyutlarında olup küçük dikenlerle süslenmiştir.                                              

Habitat: Saprotrofik (Saprotrophic) yani çürükcül bir mantar türüdür. Köknar ağaçları ve iğne yapraklı ağaçlarla mikrozal bağlantısı vardır. Diğer çürükçül mantarlarda olduğu gibi mor cincile mantarları da öbekler halinde peri halkalarında (sıralı) bulunurlar.

Mevsim: Yoğun olarak Ağustos’tan Aralık’a kadar, ancak bazen Mavi cincile mantarları yılın herhangi bir zamanında da ortaya çıkabilirler.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Kuru havada toplanmalıdır. İyi ve lezzetli bir mantardır. Usulüne uygun pişirilmesi lazımdır. Çiğ tüketilmemesi tavsiye edilir, çünkü pişmemiş hali hafif toksiktir. Çayır mantarları ve Kazayağı Mantarları ve diğer birçok popüler yenilebilir mantar ortadan kalktıktan çok sonra, Wood Blewits hala bol miktarda bulunmaktadır. İyi pişirilirlerse yenilebilirler, ancak bazı insanlarla aynı fikirde olmadıkları bilindiği için ilk başta çok küçük bir porsiyon denemek akıllıca bir önlemdir. Birçok ülkede Sonbahar ve Kış aylarının çoğunda süpermarketlerde bulunur ve özellikle Fransa, İspanya ve Portekiz’de popülerdir. Genç örnekler en iyisidir ve daha kolay tanımlamaya yardımcı olarak mavimsi renklerini koruma avantajına sahiptirler.

Dip not: Bolu bölgesinde “Mavi cincile”, Karaman civarında ise “Mor mantar” olarak adlandırılır. Yetiştiği ortama çok güzel bir koku salarlar.

Ek bilgiler: Kahve-gri şapka ve menekşe sapı olan zehirsiz Lepista personata -Mor Bacak (zehirsiz) ile karıştırılabilir. Aynı zamanda, ona en yakın ikinci tür Lepista sordida – Sahte Mor Cincile ile de karıştırılabilir. Benzer iki tür de yenilebilir, ama mutfak değerleri düşüktür. Lepista sordida daha küçük ve daha soluk rankli olup , parklarda ve bahçelerde gruplar halinde çok görülür. Mor Cincile mantarı Lepista glaucocana (zehirli ) ile de karıştırılabilir. Lepista glaucocana (zehirli) solgun menekşe renkli, daha zayıf ve çok daha az hoş kokuludur. Lepista saeva (Field Blewit), daha az yaygın bir türdür;  çok benzer, ancak şapkadaki menekşe renginden yoksundur. Ayrıca, benzer ama çok zehirli  Cortinarius violaceus ile ve diğer Cortinarıus türleri ile de karıştırılma ihtimali yüksektir. Benzer yapı ve benzer renklere sahip olan Cortinarus türlerinden , Cortinarius türlerinin kendine has kahverengi paslı bir renk alan lameller ve kahverengimsi izler olan sap, lameller altında örümcek ağı gibi  kalıntılar olması sebebiyle kolayca ayırt edilebilirler.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.