Connect with us

Agaricaceae

Şemsiye mantarı (Macrolepiota procera)

Published

on

Macrolepiota proceraŞemsiye Mantarı


Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Agaricales

Aile:  Agaricaceae

Cins: Macrolepiota

Tür: Macrolepiota procera

Macrolepiota procera- Şemsiye mantarı, ülkemizde ve dünyanın çeşitli bölgelerinde sık karşılaşılan Agaricaceae ailesine mensup en büyük şapkalı mantarlardan biri olan, popüler ve yenilebilir bir türdür. Ormanda heybetiyle ve duruşuyla uzaklardan dikkati çeker. Mantar toplayıcıları kadar fotoğrafçılar içinde ilgi çeken güzel yapılı bir mantardır.

Bu türün keşfi çok eskilere dayanmaktadır. 1772 Yılında İtalyan doğabilimci Giovanni Antonio Scopoli tarafından Agaricus procerus olarak adlandırılan bu türü 1948 yılında Alman Mikolog Rolf Singer Macrolepiota cinsine aktarmış o günden bu yana ”Macrolepiota procera” ismiyle literatürde yer almaya devam etmiştir. Türkiye Mantarları Listesi (Aralık 2020) adlı kitapta ismi “Kartalayağı mantarı” olarak geçmektedir.

İngilizce’de Parasol Mushroom (Güneş şemsiyesi) olarak adlandırılan bu tür ülkemizde yöresel olarak; Şemsiye, Bilezik mantarı, Yüzük mantarı, Dede mantarı, Leylek bacağı mantarı, Turna bacağı, Dedebörk, Dedebörük gibi bir çok isimle anılmaktadır. İç anadolu bölgesinde, ata dilinde börk bir çeşit şapkaya verilen isimdir. Bu yüzden İç Anadolu bölgesinin köylerinde genellikle ”Dede Börkü” veya benzer isimlerle anılsa da genel ve yaygın kullanımı Şemsiye mantarıdır. Şimdi gelin hep beraber bu türü daha detaylı tanıyalım;

Şapka: İlk evrelerde galeri’de örnekleri bulunduğu şekilde yumrulu yapıdayken hızla açılır ve önce dışbükey daha sonra tamamen düzleşme seviyesine gelir. Ergin bir Şemsiye mantarının çapı 50 santimetrelere kadar ulaşabilirken, genellikle 10-25 cm arasında değişir. Ortasında umbo olarak tabir ettiğimiz, çıkıntı bulunmaktadır. Umbodan başlayarak kenarlara doğru düzenli şekilde yayılan kahverengi pulcukların altı beyazdır. Şapka eti beyaz olup yaşlı örneklerinde su kaybederek daha fazla lifli bir hale gelir.

Macrolepiota procera
Macrolepiota procera

Lameller: Sık aralıklı ve derin lamellere sahiptir. Rengi genç örneklerde tam beyaz iken, yaşla beraber kremsi tonlara bürünür. Lameller sapa tam bağlı değildir. Bağlantı direk sap ile şapka arasındadır. Kırılgan bir lamel yapısına sahiptir.

Macrolepiota procera
Macrolepiota procera

Gövde-Sap: Şemsiye mantarının sap rengi, beyaz üzerine kahverengi yılan derisi desenlerini andıran kahverengi dokular ile kaplıdır. Genç örneklerinde kahverengi dokular nadir iken yaşla beraber yoğun hale gelir. kahverengiye değişir. Sap üzerinde bağımsız aşağı yukarı hareket eden bir yüzük bulunmaktadır. Bu yüzük türün ayırt edilmesinde önemli bir faktördür. Sap boyutları 10-20 cm arasında değişirken 30 cm ye varan örneklerine rastlamak mümkündür. Sap eti beyazdır.

Koku: Hafif ceviz kokusu.

Spor Baskısı: Beyaz veya soluk krem.                      

Habitat: Genel olarak iğne yapraklı pinus ormanlarında karşılaşılmasına rağmen çok fazla değişik habitatta görülmesi mümkündür. Her türden orman mevkilerinin yanındaki yeşil alanlarda, bazen otlaklarda, (nadiren de olsa) bahçeler ve araziler gibi bozuk zeminlerde karşılaşmak mümkündür. Tek başına veya gruplar halinde rastlanabilir.

Mevsim: Sonbahar.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Yenilebilir bir türdür. Bazı kişiler tarafından tadı beğenilmese de, genel kanı iyi yenilebilir lezzetli bir tür olduğu yönündedir. Genel olarak şapkanın tereyağında kızartılması ve un ile bulanarak derin yağa atılması gibi pişirme yöntemleri kullanılır.

Bazı zehirli lepiota türleri (Lepiota subincarnata – Lepiota brunneoincarnata vb.) ile karıştırılma ihtimali vardır. Bu mantarı zehirli lepiotalar ile karıştırmamak için en geçerli yöntem boyutudur. Lepiotalar en fazla 8-10 cm boyutlarına ulaşabildiği için, her ihtimale karşı 10 cm den küçük olan türleri tüketmemenizi tavsiye ediyoruz.

Genç örnekleri, Kuzey Amerika’da en çok zehirlenmeye neden olan zehirli Chlorophyllum molybdites ile karıştırılabilir. Ancak, Chlorophyllum molybdites mantarında, yeşil bir spor izi vardır (olgun örneklerde de bu hafif yeşillik, lamellerde görülür).

Bir diğer benzer tür arasında Chlorophyllum rhadoces – Kızaran Şemsiye Mantarı yer alır. Chlorophyllum rhacodes-Kızaran şemsiye mantarı kesildiğinde veya  berelendiğinde, kırmızımsı veya kestane rengi bir renk değişikliği olur ve keskin bir koku oluşur. Bu iki türü birbirinden ayırmak için iyi bir yöntemdir. Çiğ veya az pişmiş yenildiğinde mide rahatsızlıklarına neden olabilecek toksinler içerir ve bazı kişiler pişirildikten sonra bile güçlü bir alerjik reaksiyon gösterebilirler. Bu sebeple bu türüde iyi tanıyarak Şemsiye mantarı ile karıştırmamak gerekmektedir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarıma göz atmak için tıklayınız.

Mantarlı Yaşam ailesinden yazarımız, Ali AYDOĞDU’ya ait Şemsiye Mantarı tanıtım videosunu galeri bölümünden izlemeniz tavsiye ederiz.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.

Continue Reading
2 Comments

2 Comments

  1. seyfi

    13/12/2022 at 15:19

    Geçen haftaki kampta bolca vardı, fotoğraflayıp türüne baktım bu çıktı. Büyük ve dimdik duruşu orman içinde çok keyifliydi. 🙂

  2. Samet

    10/03/2023 at 19:17

    Yeniliyor en zehirsiz mantardır

Leave a Reply

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Amanitaceae1 gün ago

Başlı Duvakluca Mantarı (Saproamanita codinae)

Cortinariaceae3 gün ago

Vişne Örümcekmantarı (Cortinarius violaceus)

Mutinus1 hafta ago

Kızıl Kokarboynuz Mantarı (Mutinus ravenelii)

Amanita1 hafta ago

Şampanyakese Mantarı (Amanita crenulata)

Mantar Türleri2 hafta ago

Kızıl Pulbaş Mantarı (Pholiota alnicola)

Gomphaceae2 hafta ago

İri Mortopaç Mantarı (Gomphus crassipes)

Aspergillaceae2 hafta ago

Divane Asper Mantarı (Aspergillus tubingensis)

Gomphaceae3 hafta ago

Tellice Mantarı (Ramaria flava)

Britzelmayria3 hafta ago

Çit Pulcuklu Mantar (Britzelmayria multipedata)

Hygrocybe3 hafta ago

Bal Mummantarı (Hygrocybe reidii)

Agaricaceae4 hafta ago

Solguntellice Mantarı (Ramaria pallida)

Mantar Türleri1 ay ago

Kızılkenet Mantarı (Pycnoporus cinnabarinus)

Mantar Türleri1 ay ago

İri İztutan Mantarı (Paxillus obscurisporus)

Elaphomyces1 ay ago

Benli İçikara Mantarı (Elaphomyces granulatus)

Gomphidiaceae1 ay ago

Kaygan Gabaramantarı (Gomphidius glutinosus)

Boletaceae1 ay ago

Enginsüngercik Mantarı (Rubroboletus pulchrotinctus)

Agaricaceae1 ay ago

Hosmantarı (Lycoperdon echinatum)

Amanita2 ay ago

Uzak Doğu Sezar Mantarı (Amanita caesareoides)

Hypsizygus2 ay ago

Kahve Kırkkafa Mantarı (Hypsizygus tessulatus)

Hymenogaster2 ay ago

Kaba Papazküre Mantarı (Hymenogaster griseus)

Boletaceae2 ay ago

Gri Sap Örgübacak (Leccinum cyaneobasileucum)

Hydnangiaceae2 ay ago

Çam Düzenbazı (Laccaria trichodermophora)

Boletaceae2 ay ago

Karakalpak Mantarı (Strobilomyces strobilaceus

Hebeloma2 ay ago

Meşe Turpkokan (Hebeloma quercetorum)

Inocybaceae2 ay ago

Çırpıkümbet Mantarı (Inocybe lacera)

Genel2 ay ago

Çatlakyumurta Mantarı (Gyroporus castaneus)

Boletaceae2 ay ago

Oktavyan Mantarı (Octaviania asterosperma)

Cortinariaceae2 ay ago

Akça Örümcekmantarı (Cortinarius variegatus)

Agaricaceae2 ay ago

Sarıçalan Mantarı (Agaricus iodosmus)

Bankeraceae2 ay ago

Turuncuağlayan Mantar (Hydnellum aurantiacum)

Boletaceae2 ay ago

Bahçeboleti (Hortiboletus bubalinus)

Genel2 ay ago

GDPR Gizlilik Politikası

Mantar Türleri3 ay ago

Gevrek Süngermantarı (Suillus spraguei)

Abortiporus3 ay ago

Karanfilmantarı (Abortiporus biennis)

Mantar Türleri3 ay ago

Yer yumurtamantarı (Volvariella surrecta)

Mantar Türleri3 ay ago

Aslan Çıtkırdı Mantarı (Pluteus leoninus)

Asterophora3 ay ago

Mantareniği (Asterophora parasitica)

Bondarzewia3 ay ago

Yanıktere Mantarı (Bondarzewia mesenterica)

Boletaceae3 ay ago

Tapa Bolet Mantarı (Boletus barrowsii)

Mantar Türleri3 ay ago

Gölgeli Çıtkırdı Mantarı (Pluteus umbrosus)

Inocybaceae3 ay ago

Utangaçmantar (Inocybe godeyi)

Agaricaceae3 ay ago

Pullu Kızıl Mantarı (Agaricus impudicus)

Amanita3 ay ago

Keseli Peri Mantarı (Amanita alseides)

Lactarius3 ay ago

Kanayan Kanlıca (Lactarius rubrilacteus)