Site icon Mantarlı Yaşam

Mantar Zehirlenmeleri

Zehirli Mantarlar ve Mantar Zehirlenmeleri

ZEHİRLİ MANTARLARA DİKKAT!!!

Mantar zehirlenmelerinin tarihi eski Romalılara kadar uzanır. Romalılar mantara asla güvenmemiş ve ona “ölüm nedeni” adını vermişlerdir. Zehirli mantarı iyi tanıyan Romalılar bu bilgilerini öldürmek amacıyla da kullanmışlar, şöyleki; Roma imparatoru II. Claudius’un Amanita caesara’ya (Sezar Mantarı olarak bilinir) olan zaafını bilen karısı Agrippine, bu mantarın üzerine öldürücü bir zehirli tür olan Amanita phalloides’in (Köy Göçüren mantarı) öz suyunu dökerek hazırladığı yemeği imparatora sunmuş ve böylece; onun kuşkulanmasına fırsat vermeden öldürmesine neden olmuştur. İşin trajik tarafı ise kendisi ile iş birliği yapan oğlu Neron’dur.

Türkiye’de ise, özellikle son yıllarda görülen mantar zehirlenmeleri insan yaşamını tehdit eden boyutlara ulaşmıştır. Hemen hemen her sonbahar mevsiminde ülkemizin farklı bölgelerinde ortaya çıkan zehirlenmeler yazılı ve görsel medya tarafından duyurulmaktadır. Bu haberlerde her yıl yüzlerce insanımızın doğal mantarlardan zehirlendiğini, bunlardan da onlarcasının öldüğünü maalesef öğrenmekteyiz. Zehirli mantarlar ile ilgili yapılan çalışmalar her ne kadar artsa da halkımızın zehirli mantarları ve mantar zehirlenmeleri konusundaki bilgisi oldukça yetersiz olup, olan bilgilerde kulaktan duyma şeklindedir. Halk arasında yenen ve zehirli mantarları birbirinden ayırt etmeye yaradığı iddia edilen bazı yanlış inanışları şöyle sıralayabiliriz:

ZEHİRLİ MANTARLAR HAKKINDAKİ YANLIŞ İNANIŞLAR!

● Mantar koparılınca zehirli ise iç kısmının rengi hemen mavileşir.

● Mantar gümüş bir kaşık veya para ile kaynatıldığında veya pişirildiğinde mantar zehirli ise gümüş kararır.

● Zehirli mantarları salyangozlar yemezler, böceklerin yediği mantarlar zehirsizdir.

● Çayırlarda yetişen mantar türleri zehirsizdir.

● Ağaçlar üzerinde yetişen mantarlar zehirsizdir.

● Tuzlu veya sirkeli suda kaynatmak mantarın zehirliliğini ortadan kaldırır.

● Mantarın yanında veya yakınında demir varsa o mantar zehirlidir.

● Mantara zehiri yılanlar verir.

● Kurutulmuş mantar zehirli değildir.

● Pişirmek mantarın zehirliliğini ortadan kaldırır.

● Mantarı yoğurt ile birlikte veya ayran içinde bekletip yemek zehirlenmeyi önler.

Yukarıda sıralanan bu iddialara inanmak ve bunlara güvenerek mantar yemek acı sonuçlara yol açabilir. Bunlar gibi yanlış bilgilerin düzeltilmesi ve mantarlar konusunda halkımız ivedilikle bilgilendirilmesi gerekmektedir. 

Ülkemizdeki mantar zehirlenmelerinin başlıca nedeni halk arasında, özellikle kırsal kesimlerde orman ve çayırlardan ya da yaylalardan mantar toplayıp yeme alışkanlığının oldukça yaygın olmasıdır. Hatta bu yabani mantarların bir kısmı yerel pazarlarda satılmaktadır. Halk arasında “Kuzu göbeği”, “Göbelek”, “Çıntar”, “Kanlıca”, “Melki”, “Fındık Kirmiti”,“Ak Kanlıca”,“İçi kızıl”, “Söbelen”, “Dedebörük”, “Turna Bacağı”, “Borazan”, “Civciv Bacağı”, “Tellice”, “Geyik Mantarı”, “Sığır Dili”, “Cincile”, “Mıh Başı” , “Kayışkıran”, “Etce”, “Malkadın”, “Mor Cincile”, “Çörek Mantarı”  ve “Kavak Mantarı” gibi yöresel isimlerle bilinen mantarlar vatandaşlarımız tarafından en çok toplanan ve sevilerek tüketilen doğal mantarlardır. Bu mantarların yakınında, ya da bunlara çok benzeyen, ancak bir mantar uzmanı tarafından ayırt edilebilecek mantarlar maalesef karıştırılarak tüketilmekte, hatta halk pazarlarında satılmaktadır. Bu gibi durumlarda yerel pazarlarımızın da yeterince denetlenmiyor olması istenmeyen olaylara neden olmakta, insanlarımız zehirlenmektedir. 

Mantar zehirlenmelerinin ve bu zehirlenmelerden kaynaklanan ölümlerin minimuma indirilmesi ancak iki aşamada mümkündür. Bunlardan ilki, zehirli mantarlar halkımıza yeterli düzeyde tanıtılmalıdır. İkinci olarak zehirlenme tedavisinde yeni yöntemler geliştirilmelidir. Nitekim Avrupa ülkelerinde tanıtım amacına yönelik çalışmaların çok iyi şekilde yapılması ile zehirlenme ve ölüm oranı oldukça düşük olup, mantar zehirlenmesinden ölen insan sayısı yılda 1 ya da nadiren 2 kişidir. Bunda özellikle medyanın rolü büyüktür. Özellikle televizyon belgesellerin de zehirli mantarlara dikkat çekilmesi, çok sayıda renkli el kitaplarının olması, “fungus foray” adı ile yapılan mantar toplama ve tanıma gezileri büyük önem taşımaktadır. 

Mantar zehirlenmelerinde tedavinin ilk aşamasını zehirlenmeye sebep olan türün teşhis edilmesi oluşturur. İleride de açıklanacağı gibi zehirli mantarlar birbirlerinden farklı sendromlara göre gruplandırılmaktadır. Bunlar Phalloides sendromuna neden olan türler, Pantherinasendromuna neden olan türler, Gyromitra sendromuna neden olan türler, çiğ yendiğinde zehirli olan türler, alkol ile alınınca zehirli olan türler gibi örnek verebiliriz. Her sendromun zehirli mantar türüne bağlı olarak zehirlenme belirtilerinin ortaya çıkma süresi, şekli ve sonucu birbirinden tamamen farklıdır. Dolayısıyla her gurup için birbirinden ayrı tedavi yöntemi gereklidir. Burada çarpıcı bir örnek vermek istiyorum. Coprinus atramentarius halk arasında “mürekkep mantarı”olarak bilinir ve bu mantar alkol ile birlikte alınmazsa herhangi bir zehirlenmeye neden olmaz ama mantar ile birlikte ya da mantar yedikten sonra 5 gün içerisinde alkol alındığında (bira da dahil!) “Coprinus Sendromu” adı verilen zehirlenmeye neden olur. Bir sağlık kuruluşuna başvurduğunuzda eğer doktor bunu bilmeden hastaya sedatif yerine kusturmak için ipeka şurubu verecek olursa; içindeki alkol hastayı iyileştirmek yerine daha kötü hale getirerek ağırlaştıracaktır. Bu sebepten zehirlenme olduktan sonraki 5 gün içerisinde bırakın alkol almayı, içerinde alkol olan ilaç bile tüketilmemelidir. 

MANTAR ZEHİRLENMESİ NEDİR?

Bazı şapkalı mantarların içerdiği zehirli bileşiklerin neden olduğu hastalık belirtileri “mantar zehirlenmesi” ya da “misetismus” olarak tanımlanır. Bu belirtilerin şiddeti yenen mantar miktarına göre değişiklik gösterir. Mantarı yedikten sonra ilk belirtilerin görülmesine kadar geçen süreye “latentdönem” adı verilir. Mantar zehirlenmeleri bu sürenin kısa ya da uzun oluşuna göre iki büyük gruba ayrılır. 

1. Grup: Erken belirti gösteren mantar zehirlenmeleri

Mantarı yedikten sonra 2-3 saat içerisin de belirtiler ortaya çıkar. Bu tip zehirlenmelerde ölüm oranı oldukça düşüktür. Mide lavajı ve semptomatik tedavi ile hasta kısa süre de iyileşir. Aşağıdaki zehirlenme tipleri bu grupta incelenir:

● Coprinus Sendromu

● Gastrointestinal Sendromu

● Muscarin Sendromu

● Pantherina Sendromu

● Pisilosibin Sendromu

 

2. Grup: Geç belirti gösteren mantar zehirlenmeleri

Mantarı yedikten 6-24 saat sonra, bazen daha geç bir sürede ortaya çıkar. Belirtilerin geç ortaya çıkması ve zehirli bileşiklerin özellikle karaciğer ve böbrekler üzerine etkili olması nedeniyle bu tip zehirlenmeler çok tehlikelidir ve çoğu zaman ölümle sonuçlanır. Hastanın en kısa sürede bir hastaneye kaldırılarak tedavi edilmesi gerekir. Bu grupta aşağıdaki zehirlenme tipleri incelenir;


● Gyromitra Sendromu

● Orellanus Sendromu

● Phalloides Sendromu

Bu sendromları ayırdıktan sonra aşağıda ülkemizde şimdiye kadar tespit edilmiş zehirli mantarları ve bunların neden olduğu zehirlenme sendromlarını bulabilirsiniz.

ÜLKEMİZİN BAZI ZEHİRLİ MANTARLARI VE NEDEN OLDUĞU SENDROMLAR

1. COPRİNUS SENDROMUNA NEDEN OLAN TÜR

Coprinus atramentarius (Bull.) Fr. (Coprinopsis atramentaria)

Coprinus atramentarius
Coprinus atramentarius

 

 

2. GASTROINTESTINAL SENDROMA NEDEN OLAN TÜRLER

Hygrocybe conica (Schaeff.) P. Kumm.

Hygrocybe conica 

 

       Hypholoma fasciculare (Huds.) P. Kumm.

Hypholoma fasciculare 

 

      Boletus satanas Lenz (Rubroboletus satanas) “AYI MANTARI”

Rubroboletus satanas

 

Tricholoma pardalotum Herink & Kotl.

Tricholoma pardalotum

 

          Tricholoma ustale (Fr.) P. Kumm.

Tricholoma ustale

 

     Omphalotus olearius (DC.) Singer

Omphalotus olearius

 

     Ramaria formosa (Pers.) Quél.

     Ramaria formosa

   Scleroderma citrinum Pers.

Scleroderma citrinum 

     Russula emetica (Schaeff.) Pers.

Russula emetica

Macrolepiota rhacodes var. hortensis Pilát ex Wasser(Chlorophyllum brunneum)

Chlorophyllum brunneum

    Lactarius helvus (Fr.) Fr.

Lactarius helvus

 

3. MUSCARİNE SENDROMU NEDEN OLAN TÜRLER

      Inocybe fastigiata (Schaeff.) Quél.

Inocybe fastigiata

         Inocybe geophylla (Sowerby) P. Kumm.

 Inocybe geophylla

     Clitocybe phyllophila (Pers.) P. Kumm.

Clitocybe phyllophila

 

  Mycena pura (Pers.) P. Kumm.

  Mycena pura


4. PANTHERİNA SENDROMUNA NEDEN OLAN TÜRLER

        Amanita muscaria (L.) Lam.

Amanita muscaria

      Amanita pantherina (DC.) Krombh.

Amanita pantherina 

 

       Amanita gemmata (Fr.) Bertill.

Amanita gemmata

5. PSİLOSİBİN SENDROMUNA NEDEN OLAN TÜRLER

Psilocybe semilanceata (Fr.) P. Kumm.

Psilocybe semilanceata

 

Gymnopilus spectabilis (Weinm.) A.H. Sm.

Gymnopilus spectabilisGymnopilus junonius

 

           Panaeolus foenisecii (Pers.) J. Schröt.

Panaeolus foenisecii



6. GYROMİTRA SENDROMA NEDEN OLAN TÜRLER

   Gyromitra esculenta Pers. ex Fr. “Kuzu Göbeği Ebesi, Derviş”

Gyromitra esculenta

 

       Gyromitra gigas (Krombh.) Cooke “Kuzu Göbeği Ebesi”

Gyromitra gigas

      Helvella crispa Bull.

Helvella crispa

      Paxina leucomelaena (Pers.) Kuntze

Paxina leucomelaen

 Sarcosphaera crassa (Santi) Pouzar (Sarcosphaera coronaria) “Çanak Mantarı”

Sarcosphaera crassa 

7. ORELLANUS SENDROMA NEDEN OLAN TÜRLER

Cortinarius orellanus Fr.

Cortinarius orellanus

     Cortinarius orellonoides Fr.

Cortinarius orellonoides


8. PHALLOİDES SENDROMA NEDEN OLAN TÜRLER

  Amanita phalloides (Vaill. ex Fr.) Link “Evcikkıran, Köygöçüren”

Amanita phalloides 

          Amanita verna (Bull.) Lam. “Ölüm meleği”

Amanita verna

 Amanita virosa Bertill. (Amanita citrina) “Beyaz Öldürücü Şapka”

Amanita virosa

 


MANTAR ZEHİRLENMESİ OLAYINDA YAPILACAK İLK İŞLEMLER
 Hemen 112 Acil aranmalı.

 ● Hasta kusturulmalı.

● Zehirlenmeye neden olacak mantarı tanımlamak için gerekli her türlü mutfak artıkları, yemek kalıntıları ve kusmalar muhafaza edilmelidir.

Mantar zehirlenmelerinde tedavinin ana prensipleri; su ve elektrolitlerin kaybını, herhangi bir semptomatik uyarıyı, krampları veya dolaşım yetersizliğini dengelemek için mümkün oldukça en kısa sürede zehirin elemine edilmesini sağlamaktır. İhtiyaç duyulan özel tedavi zehirlenmenin teşhisine bağlıdır. Eğer zehirlenmeye neden olan mantarı tespit edebilirsek hastanın kurtulma ihtimali daha yüksek olacaktır. Bu nedenle bu konularda çalışma yapılması ve ülkemizin yenen ve zehirli mantar türlerinin halka tanıtılması gereği tartışılmaz bir konudur.

Öte yandan mantar yendikten sonra ortaya çıkan her rahatsızlık gerçek bir mantar zehirlenmesi (misetismus) olarak kabul edilmemelidir. Bunlar “yalancı mantar zehirlenmeleri” olarak isimlendirilirler. Bazı durumların sonunda ölüm vakaları olabileceği de göz ardı edilmemelidir. Bunlar:

1. Aşırı Tüketim

Mantarın sindirimi güç olduğu için, duyarlı midelere sahip kişilerin küçük miktarlarda bile mantar yemeleri sindirimlerini etkileyerek onları rahatsız edebilir.

2. Mantar Zehirlenme Kuruntusu

Zehirlenme semptomları; psikosomatik olarak çoğunlukla zehirli bir mantar yeme korkusundan oluşur. Böyle durumlar bazı kimselerde kültür mantarında bile olabilir. Titreme, terleme, mide ağrıları, bulantı ve kusma ile gerçekleşen bu semptomları gerçek mantar zehirlenmelerinden ayırt etmek hemen hemen imkansızdır.

3. Bozulmuş Mantarlar

Mantarlar yaşlandıkça, nemli havalarda kurtçuklar tarafından zarara uğratılarak bozulabilir, yada uygun olmayan depolama şartlarında mantarlar üzerinde gelişen bakteri ve   küfler mantarları zehirli hale gelebilirler. Bunlar daha çok gıda zehirlenmesi olarak bilinir.

4. Allerjiler

Birkaç mantar yedikten sonra bazı kişilerde fungalbileşenlere karşı antijen gibi, ki bunlar protein benzeri maddelerdir, antikorlar oluşur. Aynı mantarın daha sonrada yenmesinden immunolojik reaksiyonlardan kaynaklanan alerji dediğimiz zehirlenme belirtileri ortaya çıkar.

5. Bazı Şekerlere olan Toleranslık

Çok iyi tanınan, yenen mantarları tükettikleri zaman bazı kişilerde zehirlenme belirtileri ortaya çıkmıştır. Araştırmalar sonucunda zehirlenen kişilerin mantarda sık olarak rastlanan trehaloz tipi şekerlere doğuştan gelen bir toleranssızlık olarak tanımlanır. Bu intestinal sistemde trehalaz enziminin yoğunluğundan kaynaklanmaktadır. Bunun neticesinde, mantarın yendiği her zaman veya trehalozun alınmasından sonra karın ağrıları ve diyare oluşur. Buda gerçek bir mantar zehirlenmesi değildir. 

6. Toksik Ağır Metaller ve Diğer Çevresel   Zehirler

Yapılan araştırmalarda mantarın bünyesinde bulundurduğu metalle, yetiştiği yerdeki metalin ilişkili olduğu tespit edilmiş, yapısında Kurşun ve Civa gibi toksikolojiköneme sahip metallerin varlığı görülmüş ve bu tip metallere pollusyona uğramış alanlardaki mantarlarda rastlanmıştır. Bu alanlardan toplanan doğal mantarların faydadan çok zarar vererek ağır metal zehirlenmesine neden olduğu görülmüştür. Bu sebepten mantarlar toplanırken toplanılan alana dikkat etmek gerekmektedir. Aşağıda açıklanan kurallara uymak gerekmektedir. 

MANTAR TOPLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN 7 KURAL

1. KURAL. Mantarlar toplanırken bıçakla kesilerek toplanmalı ve temizlenerek ayrı ayrı muhafaza edilmelidir.

2. KURAL. Mantarlar sık sık ve çiğ olarak tüketilmesinden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.

3. KURAL. Kuru havalarda az toplanmalı ve kırağı varsa toplanmamalı, 
Mantarlar kurtlanmamış ve yaşlanmamış olmalıdır.
Buzdolabında tutulduklarında bile mümkün olduğunca çabuk tüketilmelidir.

4. KURAL. Yenir olduğu % 100 bilinen mantar türleri yenilebilir.

5. KURAL.Mantardan hoşlanmadığını belli eden biri varsa bir defalık denemesi için asla diretmemeli, bu ısrar özellikle çocuklara yapılmamalı.

6. KURAL. Sarı renk alan Agaricus türlerinden kaçınılmalı, Yol kenarlarındaki, maden ocaklarının yakınları gibi ağır metal kirliliği olan alanlardan mantar toplanmamalı ve yenmemelidir.

7. KURAL. Bir mikolog veya mantar uzmanı gibi kimseler olmadığı sürece mantarların yenilebilirliği konusunda kimseye güvenilmemeli.

Son olarak da şu cümle ile konunun önemini özetlemek istiyor, herkese bol mantarlı günler diliyorum…

TÜM MANTARLAR YENİR AMA BAZILARI SADECE BİR KEZ

DOÇ. DR. HAKAN ALLI

KAYNAKLAR:1. Bresinsky A & Besl A (1990). A Colour Atlas of Poisonous Fungi, London:

Wolfe Publishing Ltd.2. Öder N (1977). Bazı Zehirli Mantarlar ve Mantar Zehirlenmelerinde İlk

Yardım, Şafak Matbaası, Ankara.3. Işıloğlu M., Helfer S., ALLI H., Yılmaz F., A FatalInocybe Poisoning in Mediterranean-Turkey, Turk J Bot 33. 71-73 (2009).4. Mat A. (2000) Türkiye’de Mantar Zehirlenmeleri ve Zehirli Mantarlar, Nobel Tıp Kitabevleri Litd. Şti.

 

Dip not: Mantarlı Yaşam ailesi olarak, Sayın hocamız Doçent Doktor Hakan ALLI’ya bizi kırmayıp yazdığı bu güzel bilgilendirici ve gerekli makaleden ötürü çok teşekkür ediyoruz.

Exit mobile version