Mantarların Tarihçesi

Mantarların (Fungi) tarihçesi : Günümüzde Makro Mantarlar olarak bilinen, şapkalı mantarların tarihçesinin  Roma dönemlerine dayandığı, hatta  daha da eskilere giderek, yüzyıllar önce Orta ve Güney Amerika’da (Şili) tüketiliyor olduğu bilinmektedir. Evrenin esrarengiz, özel ve gizemli canlıları olarak kabul edildiler  ve genellikle asırlık ritüellerde, dini ayinlerde vs kullanıldılar.

Mantarlar alemi ilgili ilk bilimsel sistematik çalışmalar, 250 yıllık bir geçmişe dayansa da, bazı mantarlar ve özellikleri yüzyıllardır bilinmektedir. Ekmek hamurunun kabartılmasında, bira üretiminde, şarap yapımında vb insanlığın en büyük yardımcıları okumuşlardır, insanoğlu tarafından hep kullanılmışlardır. Güney Amerika ülkelerinden Guetemala ve Meksika halklarınca halkları bazı kafa yapan, uyuşturan halüsinojik, sihirli mantarlar- magic mushrooms (Amanita muscaria vb) dinî ve mitolojik törenlerde her zaman kullanmışlardır. 

Bazı mantarların Kızılderililer (Kuzey Amerika Yerli Halkı)  ve Çinliler tarafından tıbbî amaçla kullanıldığı günümüzde bilinmektedir. Şapkalı mantarların ilk olarak 4.5 milyar yıl kadar evvel Proterozoik Devirde ortaya çıktıkları düşünülmektedir. Ama, insanoğlunun mantarları (makro mantarlar-şapkalı mantarlar) ilk kullanmaya başlaması Paleolitik Devire yani yontma taş devrine rastlar.

Tarihsel kayıtlar göstermiştir ki, insanoğlu şapkalı mantarları pek de, iyi niyetler için olmayan amaçlar için kullanmamışlar, kötü emellerine alet etmişlerdir; Rivayetlere göre,  Roma imparatoru Sezar (II.Claudius) ve Papa (VII. Clement) düşmanları tarafından öldürücü zehirli bir mantar türü olan Amanita palloides ile ortadan kaldırılmıştır. Başka bir efsaneye göre de Buda (Buddha) bir köylünün kendine ikram ettiği, toprak altında yetişen bir mantarı yediği için ölmüştür.

“MANTAR”, Fransızca mantar ve küf kelimesinden türemiştir.  1650’li yıllarda bir gün, Paris yakınlarındaki bir kavun yetiştiricisi, tarlasında kullanacağı gübresi üzerinde büyüyen mantarları gördü. Bu keşfini değerlendirmeye, bu yeni ve lezzetli ürünü, ticari olarak yetiştirmeye ve onu  Paris’teki restoranlarda tanıtmaya karar verdi. O günlerde bu mantara “Paris mantarı” adı verildi.  Daha sonra, Fransız bahçıvan Chambry, civardaki mağaraların, mantar yetiştirmek için doğru habitata, serin ve nemli ortama sahip olduğunu keşfetti ve Paris çevresindeki mağaralarda büyük ölçekli bir mantar yetiştiriciliği başlatıp, geliştirdi.

Mantarlar büyük olasılıkla Asya’da 600 lü yıllarda ilk kez yetiştirildi. Avrupa’da, ilk kültürü yapılmış mantar 17. yüzyıla rastlar. 19. yüzyılda Hollanda mantarın kültür faaliyetlerine yöneldi. 1900’lü yılların başlarında ise Limburg’daki Marn madenlerinde büyük ölçekte, ciddi manada yetiştirilmeye başlandı. 

Yetiştiriciliğinin İlk yıllarında mantar  çok özeldi ve sadece seçkinler ve zenginler için mevcuttu. Ancak, o zamandan günümüze daha iyi ve daha etkili yöntemler geliştirildi ve mantar yetiştiriciliğinde büyük bir artış oldu.  

1950’den sonra Hollandalı tüketiciler mantara aşina oldu ve bu arada, Hollanda’da mantar yetiştiriciliğinde uzmanlaşmıştı, mantar yetiştiriciliği ciddi bir sektör haline geldi. Hollanda mantar yetiştiriciliği ile ve de özellikle mantar yetiştiriciliği üzerindeki sıkı kontrolleri ile bilinir oldu.

Son 50 yılda Hollanda, yıllık 270 milyon kg üretim ve 10.000’den fazla istihdamla Avrupa Birliği’nin en büyük mantar üretim ülkesi haline geldi. 

Günümüzde Hollanda, Çin ve Amerika Birleşik Devletleri’nin yanı sıra dünya mantar pazarında 3. sırada yer alıyor. Çin, dünya üretiminin% 70’i ile ilk sırada yer alırken bunu ABD takip etmektedir. Türkiye’de de bu sektör yeni yeni canlanmaktadır. Her yıl dünya çapında milyonlarca ton mantar yetiştirildiğini bilmek Mantarın ülkeler ekonomisindeki yerini bize anlatmaya yeter de artar bile..

Dip not: Mantarların ( Fungi) tarihçesi ; Buz adam Ötzi olarak tarih kitaplarında yerini alan, 5300 yIllık mumya Ötzi’nin, 1991 yılı Eylül ayında Avusturya ve İtalya sınırı alplerinde ( Ötzi den esinlenerek bu bölgeye Ötztal Alpleri adı verilmiştir) bulunmasıyla mantarların tarihçesi yeniden yazılmak zorunda kalındı. Mumya Ötzi’nin eşyaları arasında bizim ilgimizi çeken bir avuç mantar oldu. 2 türe ait olduğu anlaşılan mantarlardan ilki, muhtemelen tıbbi amaçlar ( bir nevi ilk yardım malzemesi) için kullanılmak üzere yanına aldığı Polipor mantarıdır (Birch polypore – Piptoporus betulinus). İkinci mantar ise, büyük ihtimalle ateş yakmak için yanında taşıdığı varsayılan Fomes fomentarius – Kav Mantarı’dır. Buz Adam-Mumya Ötzi’nin özel eşyalarının biz günümüz insanlarına verdiği mesaj açık ve nettir. Mantarlar insanoğlunun vazgeçilmezlerdendir. Yerinde ve doğru kullanıldığında faydaları saymakla bitmez.