Alacalı göbek mantarı (Morchella dunalii)

Morchella dunalii – Alacalı göbek

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Ascomycota

Sınıf: Pezizomycetes

Takım: Pezizales

Aile: Morchellaceae

Cins: Morchella

Tür: Morchella dunalii

Morchella dunalii, Morchellaceae familyasından bir mantar türüdür. Kalkerli yani içinde kireç bulunduran sert toprakları habitat olarak tercih eden, kış sonlarında veya ilkbahar başlarında tek başlarına veya küçük gruplar halinde büyüyen, ilkbaharın en erken zamanlarında ortaya çıkan ilk morellerden biridir. Akdeniz ülkelerinde yaygın bir tür olan M.dunalii, şu ana kadar Balear adaları, Korsika, Kıbrıs, Fransa, İspanya ve Türkiye’den bildirilmiştir. Türkiye’de çok yaygın olan bu tür “Alacalı göbek” olarak isimlendirilmiştir. Antalya, Mersin, Muğla, Denizli, Aydın, Uşak, Çanakkale, Yozgat, Samsun ve Kars illerimizde bulunmuştur.

İlk olarak 1887’de Fransız mikolog Emile Boudier tarafından tanımlanmıştır. Sinonim ismi Morchella fallax olarak bilinir.

Makroskobik Özellikleri: M.dunalii orta boy bir morel olup oldukça etlidir ve genellikle alt tabakaya daldırılmış olan şapkaya orantılı olarak kısa bir ucu vardır. Şapkası 4–8(max 10) cm boy ve 2–5(max 8) cm genişliğindedir.

Mantar geniş ölçüde konik, silindirik veya ovaldir. Soluk bej, devetüyü veya olgunlaşmamışken olivalı-devetüyü, yavaş yavaş grimsi-kahverengiye veya zeytin rengine doğru koyulaşan gri renklerde olur.

Gövde-Sap: Sap-Stipe geniş, yuvarlak bir sinüs ile bağlanır. Boyuna birincil sırtlar orta ila yoğun, kalın, tüysüz ve kısmen anastomozludur. İlk başta çukurlarla aynı renktedir, ancak yavaş yavaş pembemsi-mor, sepya ve son olarak tam olgunlukta siyah olur. Genellikle çukurlarla keskin bir kontrast oluşturur. Birden fazla batık çukur oluşturan çok sayıda birbirine bağlı sırt vardır. Çukurlar belirgin bir şekilde biraz uzun olacak şekilde yuvarlatılmıştır ve az ya da çok dikey olarak düzenlenmiştir. Sap tipik olarak kısadır, 2–4(max 8) x 1.5–3(max 4) cm, aşağı yukarı silindirik, hafifçe kırışmış ve tabanda şişkindir.

Koku: Güçlü bir kokusu ve güzel tadı ile ilkbaharın ilk günlerinin aranan mantarlarındandır.

Spor Baskısı: Askosporlar oldukça küçüktür, 17–26 × 10,5–16μm boyutlarındadır, geniş ölçüde eliptikten elipse kadar, hiyalin (yarı saydam) ve ışık mikroskobu altında pürüzsüz görünür, ancak laktofenol pamuk mavisi ile veya taramalı elektron mikroskobu altında görüntülendiklerinde hafifçe pürüzlendirilirler. Asci (spor taşıyan hücreler) 250–400 × 15–22 μm boyutlarındadır, klavat şeklinde silindiriktir, sekiz spora sahiptir ve genellikle genişlemiş, yuvarlak veya klavat bir tabana sahiptir.

Parafizler 135–200 × 13–20 μm boyutlarındadır, silindirik ila klavat veya bazen moniliformdur, 2–4 septaya sahiptir ve çeşitli şekillerde ve sıklıkla büyütülmüş uçlar bazen 30–40 μm’ye kadar çıkar. Akroparafizler (steril sırtlardaki hücreler) 65–145 × 18-40 μm boyutlarındadır, klavat, kapitat, subkapitat veya armut şeklindedir, fasikülattır ve 2-3 septaya sahiptir. Stip yüzeyi, 55–110 × 5–25 μm ölçülerindeki uç elemanlara saçılmış klavat ile çeşitli boyutlarda katenat elemanlardan oluşur.

Habitat: Genellikle Halep çamı (Pinus halepensis), Kızılçam (Pinus brutia) ve Holm meşesi (Quercus ilex) ile ve nadirende olsa Taş yada kaya gülü (Cistus) ile ilişkilidir. Kalkerli yani kireçli topraklarda, Kış sonu veya İlkbahar’ın çok erken günlerinde büyürler.

Türkiye’de resmi kaydı yapılmış bölgeler arsında Güney Marmara Bölümü, Orta Karadeniz Bölümü, Ege Bölgesi, Orta Kızılırmak Bölümü, Erzurum-Kars Bölümü ve Akdeniz Bölgesi bulunmaktadır.

Mevsim: M.dunalii, Kış sonu veya İlkbaharın hemen başlarında kendilerini gösteren, mevsimin ilk Kuzugöbek türlerinden biridir.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Çok güzel tadı nedeniyle çok aranan yenilebilir bir mantardır, ancak Morchellaceae ailesinin diğer tüm türleri gibi, çiğ iken toksik yani zehirli olduğu için yemeden önce iyi pişirmek veya pişirmeden önce iyice haşlamak önemlidir.

Ek bilgiler: Benzer türler mevcuttur. Bunları yazmadan evvel bilinmesi gereken çok önemli bir hususu yazmadan geçemeyeceğim. 5-6 tür Kuzugöbeği (Morel) mantarı hariç, Morchella cinsine ait türlerin makroskobik incelemeler ile yani çıplak gözle, sadece dış görünüşlerine bakarak ayırt etmek çok zordur, çoğu zaman ise imkansızdır. Bu sebepten ötürü, Kuzugöbeği türlerini renkleri ile (Gri, Sarı ve Siyah moreller olarak) ayırmak, biz amatör mantar avcıları için pratik bir yöntemdir. Gerçek moreller içinde zehirli türlerin bulunmaması sebebiyle, amatör mantar avcılarının tüm Morchella türlerine ortak ad olarak Kuzugöbeği veya Morel demelerinde bir sakınca bulunmamaktadır.

Morchella deliciosa; M. dunalii’ye benzer, ancak uzun ve köşeli birincil çukurlar oluşturan anastomozlu veya esnek birincil sırtlara sahip daha keskin konik mantar gövdeleri üretir. Mikroskopik olarak, 9–12.5 μm genişliğe kadar akroparafizleri kaplayacak şekilde belirgin şekilde daha ince, silindirik, papilla ve 23–27 × 12.5–16 μm boyutlarında daha büyük sporlara sahiptir. Genellikle Larix, Picea ve Pinus türü ağçların bulunduğu yüksek rakımlı ormanlarda bulunur.
Morchella purpurascens; Genellikle uzun saplı ince mantar gövdeleri üretir. Mikroskobik olarak, laktofenol pamuk mavisi veya taramalı elektron mikroskobu altında bakıldığında 45 μm genişliğe kadar daha uzun, klavat akroparafizlerine, 12 μm genişliğe kadar ince parafizlere ve daha büyük, uzunlamasına çizgili sporlara sahiptir.
Morchella kakiicolor; Şimdiye kadar yalnızca Kanarya adaları ve İspanya’dan bilinen Morchella kakiicolor, az çok merdiven benzeri ikincil sırtlara sahip uzun ve ince mantar gövdeleri üretir. Mikroskobik olarak, 20–25 μm genişliğe kadar daha ince, silindirik parafizlere ve 15–75 × 8–22 μm ölçülerinde daha kısa uç elemanlarına sahiptir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.