Zehirli Pax Mantarı (Paxillus involutus)

Zehirli Pax Mantarı -Paxillus involutus

Taksonomi – Bilimsel Sınıflandırma

Alem:  Mantarlar- Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Boletales

Aile: Paxillaceae

Cins: Paxillus

Tür: Paxillus involutus

Dünyada Poison pax, Brown rollrim ve Common rollrim olarak bilinen Paxillus involutus, Kuzey Yarımküre boyunca yaygın olarak dağılan bir basidiomycete mantarıdır. Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika ve Güney Amerika’ya yayılması istemsiz olarak, muhtemelen dikim için götürülen ağaçların (Avrupaya özgü) toprağında taşınmasıyla gerçekleştiği sanılmaktadır. Biz Mantarlı Yaşam ailesi olarak,  bu ölümcül zehirli mantarı “Zehirli Pax ” diye işleyeceğiz.

Paxillus involutus Sinonimleri (Eş anlamlılar);  Agaricus contiguus, Agaricus involutus, Agaricus adscendibus, Omphalia involuta, Paxillus involutus Var. excentricus ve Rhymovis involuta’dır.

Şapka: Genç evrelerinde dışbükey ve koyu sarı olan Zehirli Pax şapkası bir süre sonra , orta kısmı içeri çökmeye başlar ve farkedilecek şekilde merkezde bir umbo oluşturur. Yavaş yavaş kahverengi ve kestane rengini alır. Kenarlar içe dönük olarak kalır. Poison Pax mantarının kenarları yivlidir. Kurak zamanlarda hafif tüylü olan şapka yüzeyi ıslak iken viskozludur. Olgunluk dönemlerinde şapka çapı 5-12 cm olabilir. Genç örneklerinde şapka üzeri tüylüdür. Daha ileri safhalarda, yani mantarın en olgun olduğu dönemlerde bu tüyler tamamen kaybolur ve şapka pürüzsüz bir hal alır.

Lameller: İlk zamanlarda soluk toprak rengi (solgun koyu sarı) olan lameller, mantar olgunlaştıkça kahverengiye, kestane rengine döner. Zamanla lamellerde paslı lekeler oluşur. Lamelleri oldukça sıktır.   

Gövde-Sap: Zehirli Pax sapı (gövde ) ortalama 8 ila 12 mm çapında ve tipik olarak 6 ila 12 cm uzunluğunda (ancak neredeyse her zaman kavisli), gövde az çok paralel kenarlıdır ve ilk başta daha soluk koyu sarı olan lamelleri, tam olgunlaştığında veya çürüdüğünde kestane kahverengisine dönüşür.

Koku: Ayırt edici özellik değildir. Asidik bir tadı olduğu söylenir.

Spor Baskısı: Sporlar elipsoidal, pürüzsüz ve 7.5-9 x 5-6 µm boyutlarda ve spor izi kızıl-kahverengidir.

Habitat: Yaprak döken ve iğne yapraklı ormanlık alanlarda, genellikle huş ağaçları ile mikorizal ilişkili, hem parazit hem de zehirli bir mantar türüdür. Islak veya bataklık zeminleri tercih eder.  Çimenlik alanlarda, fundalıklarda ve otlaklarda da bulunabilir. Mikorizal, asitli toprakları sever.. Paxillus involutus  birlikte yaşadığı ağaç köklerini bir ağ gibi sararak köklere nüfus eden bir asalak mantardır.

Mevsim:Yaz- Sonbahar

Yenilebilirlik ve Toksisite: Paxillus involutus -Poison Pax masum görünüşüne karşın zehirli bir mantardır bazen  ölümcül zehirli olabilmektedir.1970’li yıllardan önce basılan mikolojik literatürlerde,  Paxillus involutus yenilebilir ve lezzetli bir mantar olarak gösteriliyordu. Gastrointestinal semptomlarla toksisiteden kaçınmak için sadece 20 dakikadan daha uzun süre pişirilerek sıcağa dayanıklı toksinlerin imha edilmesi gerektiği sanılıyordu. 1944 yılında Alman mikolog Julius Schäffer’ın bu mantarla yapılan yemeği yemesi ve ardından ölmesiyle, mantarın bazı durumlarda öldürücü zehirli olabileceği değerlendirildi. Bir Mikoloğun mantar zehirlenmesinden ölmesi yabana atılabilecek bir konu değildir! 1940 ve 1960 yılları arasında yapılan gözlemlerde yeterince uzun süre pişirilmesine karşın,  bu mantarın neden olduğu zehirlenme sayısının arttığı gözlendi. Paxillus involutus’u yemenin toksik etkilerinin kümülatif olduğu sanılmaktadır. Başta, Doğu Avrupa ülkeleri olmak üzere, daha birçok ülkede bu mantarı tüketmeleri nedeniyle öldükleri sanılan, birçok teşhis edilemeyen vaka olduğu sanılmaktadır. Çiğ veya yetersiz pişirilmiş olarak az miktarda tüketildiğinde ise mide rahatsızlıklarına neden olabilir. Ayrıca, Paxillus involutus alerjen olabilir! Bu mantarın tüketilmesinden sonra, birkaç ay süresince veya hatta yıllar boyunca hiç bir belirti göstermemiş bazı insanların, aniden aşırı alerjik reaksiyon gösterdikleri ve hemolitik aneminin (kırmızı kan hücrelerinin anormal bir şekilde parçalanmasına) ölümcül etkilerini gösterdiklerine dair kanıtlar vardır.

Paxillus Sendromu: Paxillus involutus ve Paxillus rubicundulus mantarlarının tüketilmesi ile ortaya çıkan bir sendromdur. Yapısı tam olarak aydınlatılamamış olan bir antijenin, vücutta meydana getirdiği bir alerjik reaksiyon olarak bilinir. Zehirlenme belirtileri kusma, kollaps, kramp tarzı kolik karın ağrıları, böbreklerde sancı, sırt ağrıları, ishal. Ayrıca çabuk etkilenen hassas bünyelerde hemolitik anemiye neden olabilecek antijenleri bulunduran çok tehlikeli bir mantardır.

Ek bilgiler: Paxillus involutus bazı diğer mantar türleriyle karıştırılabilir.Bunlar;

1-Paxillus rubicundulus (syn. Paxillus filamentosus) makroskopik karakterlerde çok benzerdir ancak daha küçük sporlara sahiptir (5.5-8.5 x 4-5μm); Kızılağaç- Alders ( Alnus türleri) ile mikorizaldir.

2-Tapinella atrotomentosa ( Paxillus atrotomentosus), genellikle kadifemsi bir şapka ve koyu kahverengi kuş tüyü ile kaplı, kalın kısa gövdeli, biraz daha büyük bir türdür. Kozalaklı kütüklerin üzerinde ve yakınında görünür.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur!

GALERİ

Galerideki fotoğrafların birçoğu Türkiye’nin Mantar Avcıları Facebook sitesinden alınmıştır. Emeği geçen herkese çok teşekkür ederiz.