Entoloma abortivum – Deforma Kıvrıkbaş Mantarı
Taksonomi – Sınıflandırma
Alem: Mantarlar – Fungi
Bölüm: Basidiomycota
Sınıf: Agaricomycetes
Takım: Agaricales
Aile: Entolomataceae
Cins: Entoloma
Tür: Entoloma abortivum
Entoloma abortivum, Aborted entoloma ve Shrimp of the woods ingilizce isimleri ile de bilinen Entolomataceae familyasından yenilebilir bir mantar türüdür. Türkiye’de 2024 kayıtlarına göre henüz resmi kaydı olmayan bu yenilebilir Entoloma türünü sizlere, “Deforma Kıvrıkbaş Mantarı” olarak anlatacağız.
Tür, özellikle Kuzey Amerika’da yaygın olarak bulunur. İlginç bir biyolojik özelliği (mantarın diğer bir türle etkileşimi sonucu deforme olup şekil değiştirmesi) nedeniyle “abortivum” adını almıştır. Yani mantarın iki farklı formu mevcuttur; Biri normal formu, diğeri ise abortif, deforme olmuş yani bozulmuş formudur.
Entoloma abortivum iki farklı formda bulunabilir;
1. Normal Form: Açık gri veya pembemsi kahverengi renkte, tipik bir şapkalı mantar formundadır. Şapkası 5-10 cm çapında, hafifçe konveks (bombeli) veya düzdür.
2. Deforme olmuş (Bozulmuş) Form: Düzensiz, beyaz, şişkin yapıda bir kütle görünümündedir. Beyaz karidese benzerliğinden, ormanın karidesi (Shrimp of the woods) olarak da isimlendirilir. Önceleri bunun tümörlü veya mutasyona uğramış bir form olduğu sanılıyordu.
Bu mantarın ilginç bir özelliği, Armillaria (Bal Mantarı) türleriyle olan etkileşimidir. Başlangıçta, bilim insanları Entoloma abortivum‘un Armillaria’nın enfeksiyonu nedeniyle bozulmuş (deforma-abortif) forma geçtiğini düşünüyordu. Ancak son araştırmalar, tam tersine, Entoloma abortivum‘un Armillaria’nın dokularını parazitik olarak istila edip yok ettiğini göstermiştir.
Bu nedenle, Entoloma abortivum fakültatif parazit olarak kabul edilir; yani fırsat bulduğunda diğer mantarları enfekte edebilir. Diğer Entoloma türlerinin çürükçül (saprotrof) olduğu düşünülürse, bu parazitik özellik hayli enteresan olmakta ve de büyük önem arz etmektedir.
Şapka: Gençken konveks yani dışbükey olan şapka, olgunlaştıkça düzleşir ve hafifçe çökebilir. 3-10 cm çapında olan şapkası gri-kahverengi veya açık gri tonlarında, bazen pembemsi veya bej tonlarda olabilmektedir. Şapka dokusu mat ve hafif kadifemsi, yaşlandıkça pürüzsüzleşebilir.
Eti beyaz ve serttir ve etli için hoş kokar ve kesildiğinde renk değişimi gözlenmez
Lameller: Saptan bağımsız yani serbest veya şapkaya hafifçe bağlı olabilen lamelleri, başlangıçta soluk pembe veya grimsi, yaşlandıkça daha koyu pembe tonlarına döner. Orta derecede sık, bazen birbirine yakındır.
Gövde-Sap: Silindirik, genellikle kıvrımlı ve düzensiz görünümlü sapı, 3-10 cm uzunluğunda, 0.5-2 cm çapındadır. Şapka ile benzer tonlarda gri veya grimsi-beyaz renkler hakimdir. Sapın dokusu lifli ve sert yapılı, yaşlandıkça içi boş olabilmektedir.
Koku: Ayırt edici değildir.
Spor Baskısı: Spor baskısı rengi diğer tüm Entoloma türlerinde olduğu gibi pembedir. Sporlar çokgen (5-6 köşeli), pürüzsüz ve 7-10 µm çapındadır.
Habitat: Genellikle meşe, kayın ve akçaağaç gib yaprak döken ağaçların bulunduğu ormanlarda bulunurlar. Armillaria türleriyle ilişkili olduğu ve birlikte bulunduğu için çürüyen kütükler ve orman altı döküntülerinde gelişebilir. Entoloma türlerinin çürükcül olması ve bu mantarın da parazitik olması türün en ilginç özelliğidir.
Mevsim: Yaz sonu ve Sonbahar.
Yenilebilirlik ve Toksisite: Entoloma abortivum, zehirli yakın akrabaları Entoloma türlerinden farklı olarak, toksik olmayan hatta yenilebilir bir Entoloma türüdür. Hem normal formu, hem de abortif formu tüketilebilir. Lezzet açısından hafif, fındıksı, hafif tatlı bir aromaya sahiptir.
E. abortivum’un agarik formu birçok Entolama türü ile benzerlik gösterir. Zehirli Entoloma sinuatum – Ağulu Kıvrıkbaş Mantarı bunlardan biridir. Bozulmuş, deforme olmuş formları ise diğer mantarlardan oldukça farklıdır. Görünüşte en yakın mantarlar Amanita türlerinin düğme formları ve puf (toz) mamtarlarıdır.
Ancak, mantar türlerini çok iyi bilmeyen mantar avcılarının zehirli Entoloma türleri ile ve de diğer zehirli benzer mantarlar ile karıştırma riski çok yüksek olduğu için, bu tür de dahil tüm Entoloma türlerinden uzak durması gerekir.
Ek bilgiler: Henüz Türkiye kaydı olmaması sebebiyle Türkçe ismi de olmayan bu mantara Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi akademisyenlerinden Doç Dr Oğuzhan Kaygusuz hocamızında yardımları ile “Deforma Kıvrıkbaş Mantarı” ismini verdik. Bizlerden desteğini hiçbir zaman esirgemeyen çok değerli Oğuzhan hocamıza teşekkür ediyoruz.
E. abortivum ve Armillaria spp. arasındaki ilişki 1800’lerin sonlarından beri kaydedilmiştir, ancak 1974’e kadar biri ilişkiyi sınıflandırmaya çalışmamıştır. Mikroskobik analizden sonra İskoç mikolog Prof Dr Roy Watling, bozulmuş formların hem E.abortivum hem de Armillaria mellea – Bal Mantarından hiphae içerdiğini keşfetmiştir. A. mellea’nın ağaçların agresif bir patojeni olduğu bilindiğinden, Prof Watling, A. mellea’nın da E. abortivum’a saldırdığını ve mantarlarının boşalmasına neden olduğunu varsaydı. Bu hipotez test edilmedi ancak makul görünüyordu ve gerçek olarak saha kılavuzlarına dahil edildi.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
GALERİ
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.