Mildiyö (Phytophthora infestans)

Mildiyö Nedir? Mildiyö yani latince bilinen ismi ile Phytophthora infestans, patates, domates gibi sebzelere musallat olan bir mantardır. Aynı zamanda aynı isimle bilinen hastalığın da ismidir. Türkiye Mantarları Listesi adlı, birçok akademik dergi gibi bizim de referans aldığımız kitaptaki Türkçe ismi “Mildiyö” olan bu mantarı bizde sizlere ”Mildiyö” olarak anlatacağız. Patojen bir mantarın bir ülkenin kaderi ile nasıl oynadığını okuyunca sizlerde ”Mantar deyip geçmemek gerek” sözünün ne kadar doğru olduğuna bir kez daha şahit olacaksınız.

P. infestans mantarının sinonim isimleri (Eş anlamlı isimler) arasında Botrytis infestans ve Peronospora infestans bulunur.

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar- Fungi

Bölüm: Eumycota

Alt Bölüm: Oomycota

Takım: Peronasporales

Aile: Peronosporaceae

Cins: Phytophthora

Tür: Phytophthora infestans

Phytophthora cinsinin adı Yunanca φυτό–(phyto), yani “bitki” – artı Yunanca φθορά (phthora) kelimesinden gelir, anlamı: “çürüme, yok olma” anlamlarına gelir. Tür adı infestans ise, Latince infestare fiilinin şimdiki katılımcısıdır, yani “saldırmak, yok etmek” anlamına gelmektedir. Bundan, bitkileri çürüterek yok etmek isteyen saldırgan (Patojen mantar) anlamını çıkarmak çok da zor olmasa gerek. Phytophthora infestans ilk kez 1876 yılında Alman mikolog Heinrich Anton de Bary (1831-1888) tarafından bulundu ve hala aynı isimle bilinmektedir.

Mildiyö nedir? Phytophthora infestans bizim tabirimiz ile Mildiyö, geç yanıklık veya patates yanıklığı (hatta bazı kaynaklarda ”Kara Şimşek” olarak da geçer) olarak bilinen, özellikle patates ve domateste çok ciddi hastalık meydana getiren mantar benzeri bir mikroorganizmadır, bir oomycete veya su küfüdür. Alternaria solani’nin neden olduğu erken dönem yanıklığı da bazen “patates yanıklığı” olarak adlandırılır. Geç yanıklık 1840’larda Avrupa’da, 1845-1852 yılları arasında İrlanda’da ve 1846 İskoçya’nın Highland bölgesinde patates kıtlıklarında en önemli faktör ve başrol oyuncusu olmuştur. Bu patojen mantar nemli ve serin ortamları tercih eder: sporlanma, suya doymuş veya neredeyse doymuş ortamlarda 12–18 °C’de optimaldir ve zoospor üretimi 15 °C’ nin altındaki sıcaklıkları tercih eder. Lezyon büyüme hızları, 20 ila 24 °C gibi biraz daha sıcak bir sıcaklık aralığında tipik olarak optimaldir.

Büyük Açlık (Great Hunger) olarak da bilinen İrlanda Patates Kıtlığı (Irish Potato Femine)1845’te Phytophthora infestans (veya P. infestans) adı verilen mantar benzeri bir organizmanın İrlanda’da hızla yayılmasıyla başladı.  İstila, o yıl patates mahsulünün yarısına kadarını ve sonraki yedi yıl boyunca mahsulün yaklaşık dörtte üçünü mahvetti. İrlanda’nın kiracı çiftçileri, o zamanlar Büyük Britanya’nın bir kolonisi olarak hüküm sürdüler. Bir gıda kaynağı olarak büyük ölçüde patatese dayandıklarından, istila İrlanda ve nüfusu üzerinde felaket etkisi yarattı. 7 Yıl kadar süren bu kıtlık, 1852’de, kabaca 1 milyon İrlandalı’nın açlıktan ve ilgili nedenlerden ölümüyle sonuçlandı ve en az 1 milyonu mülteci olarak anavatanları İrlanda’yı terk etmek zorunda kaldı. Patates ekinleri 1852’ye kadar tam olarak iyileşmedi. O zamana kadar hasar verildi. Tahminler farklılık gösterse de, kıtlık sırasında 1 milyon kadar İrlandalı erkek, kadın ve çocuğun öldüğüne ve 1 milyonun İrlandalı’nın da yoksulluk ve açlıktan kaçmak için İrlanda’dan göç ettiğine inanılıyor ve birçoğu Kuzey Amerika ve Büyük Britanya’daki çeşitli şehirlere göç ettiği söyleniyor.

Büyük Kıtlık ya da bir diğer ismiyle İrlanda Patates Kıtlığı, İrlanda‘da da 1845 yılında başlayıp 1852 yılında son bulan kitlesel açlığı, hastalığı ve göç dönemini ifade eder. İrish yani İrlanda dilinde Gorta Mör” (Büyük Açlık) ve “Drochshaol” (Kötü Hayat) adlarıyla anılmaktadır.

Yaklaşık 1.000.000 kişinin ölümü, hastalanması ve de göç etmesiyle sonuçlanan büyük kıtlığa halkın temel gıda maddesi olan patateslere bulaşan P. infestans mantarı sebep olmuştur. 1845’te ekilen patatesin %40’ını, sonraki yıl tamamını yok eden mantar yalnızca tarladaki değil ambarlardaki patatesleri de etkilemiştir. Bunun sonunda İrlanda halkı 7 yıl boyunca açlık çekmiştir. 7 yıllık kıtlık sona erdiğinde adanın nüfusu %20-25 oranında azalmıştır.

Kıtlık, İrlanda tarihinde İrlanda tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Adanın demografik, siyasi ve kültürel yapısı değişmiştir. İrlandaca’nın (İrish) kullanımı azalmış ve çoğunluk İngilizce konuşmaya başlamıştır. İrlanda Britanya’ya bağlı kalmayı savunan “Birlikçiler” ve bağımsızlığı savunan “Milliyetçiler” olarak iki gruba ayrılmıştır.

Adadaki İngiliz ablukası sonucu yayılan kıtlık için, dönemin Osmanlı Padişahı 1.Abdülmecid 1847 yılında yardımda bulunmaya karar vermiştir. Padişahın İrlanda halkı için 10.000 İngiliz Sterlini yardımda bulunmak istediği İngiliz hükûmetine bildirilmiş, fakat bu yardım isteği Kraliçe Victoria’nın dahi kendi vatandaşlarına ancak 2.000 Sterlin yardımda bulunduğu gerekçesiyle geri çevrilmiştir. Yapılmak istenen yardımın 1.000 İngiliz Sterlinine düşürülmesini rica eden İngilizlerin bu isteğini kabul eden padişah 4.000 İngiliz Sterlini değerinde buğdayı da gemilerle İrlanda’ya göndermiştir.

İlk olarak Dublin Limanına yanaşan gemilerin yüklerinin buraya boşaltılmasına Kraliçe Victoria izin vermemiştir ama Osmanlılar 50 km kuzeyde bulunan Drogheda Limanına demirlemiştir. Kraliçe ve İngiliz hükûmeti bu yardımları nedeniyle Osmanlı Sarayına ve Padişah 1.Abdülmecid’e 25 Mayıs 1847 tarihli bir mektupla yazılı olarak teşekkür etmiştir. İrlanda halkı da aynı şekilde padişaha teşekkür maksadıyla bir teşekkür mektubu yollamışlardır.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.