Keme Mantarı (Terfezia boudieri)

Terfezia boudieri – Keme Mantarı

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm: Ascomycota

Sınıf: Pezizomycetes

Takım: Pezizales

Aile: Pezizaceae

Cins: Terfezia

Tür: Terfezia boudieri

Terfezia boudieri, yani Keme mantarı, Terfezia cleveryi (Kızıl Domalan Mantarı) ile birlikte Türkiye’de en çok bulunan Terfezia türlerindendir. Terfezia cleveryi ile çok benzerler ve yakın akrabadırlar. Öyleki, bazı araştırmacılar bu iki türü aynı kabul ederler.

Terfezia türleri genellikle kurak ve yarı kurak bölgelerde yayılış gösterdikleri için çöl trüfleri olarak da adlandırılırlar. Terfezia türleri, dünyada, “tirfas”, “terfase”, “terfez”, “fagga”, “faga”, “el faga”, “faqah”, “dombal”, “kame”, “kamaa” ve “al-kamah” gibi isimlerle ülkemizde ise ‘keme, kumi, dümbelek, dolaman, domalan, topalak, tombalak ve toprak mantarı’ gibi isimlerle tanındığı bildirilmiştir.

Türkiye’nin özellikle İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde Terfezia türleri doğal olarak yayılış göstermektedir. Üstün lezzetleri ve yüksek besin değerlerinin yanı sıra tıbbi özellikleri ile de dikkat çeken Terfezia türleri, tüm dünya da büyük talep gören mantarlar arasındadır. Index Fungorum’a göre Terfezia cinsi içerisinde 50’den fazla tür tespit edilmiştir ve bunlardan 7 tanesi ülkemizin farklı bölgelerinde kayıt altına alınmıştır. Türkiye’de en yaygın görülen türler Terfezia boudieri ve T. claveryi’dir. Diğer taraftan, T. albida, T. arenaria, T. cistophila, T. leptoderma ve T. olbiensis türleri de Türkiye’de yayılış gösteren diğer türlerdir (Türkiye’de Doğal Yayılış Gösteren Terfezia Türleri ve Ekolojileri).

Makroskobik (Makroskobik) Özellikleri: Askokarp olarak bilinen mantarın kendisi, hypogeous (veya hypogea) yani tamamı toprak altında olup, bir patates yumrusunu andırır. Bazen çok az bir bölümü kısmen ortaya çıkabilir. Askokarp, kahverengi ila koyu kahverengi veya siyahımsı kahverengi renkte olup ağırlığı mantarın toplam ağırlığı 20-150 gram arasında değişir. Dış görünüm ve renk itibariyle patates yumrusuna benzer, 3–10 x 5–7 cm boyutlarındadır. Mantarın dış yüzeyi düzgün veya çatlamış olabilir. Dip kısım ise T. claveryi’deki gibi konik değil sivridir ve bu kısımda beyaz renkli bazal misel püskülüne sahiptir.

Peridiyum olarak adlandırılan kısım, 1-2 mm kalınlığında, enine kesitte sarımsı beyaz ve küresel hücrelerden oluşur. En dış katmanlarda sarımsıdır.

Gleba oldukça etli ve sıkı yapıdadır. Beyazımsı ila soluk pembe renkte olup, olgunlaşma ilerledikçe kırmızımsı sarı renge, olgunlaştığında ise kakao rengine dönüşür.

Koku: Ayırt edici değildir. Ancak, hoş bir kokusunun olduğu bildirilmiştir.

Spor Baskısı: Spor izi açık sarıdan kahverengiye kadar değişebilir. Askus, elipsoidal ve septalı kısa bir sapa (pedisele) sahiptir. Genellikle renksiz ve 8 sporludur (4-6 da olabilir). Askosporlar, 20–26 μm boyutlarında olup küreseldir. Ayrıca, kesik siğiller ve konik dikenlerle süslenmiştir.

Habitat: Terfezia türlerinin, doğada, Helianthemum yani Güngülü bitkisi türleri ile çoğunluklada, Söğüt Güngülü – Helianthemum salicifolium konukçusuyla mikorizal bir ilişki oluşturdukları bildirilmiştir (Bu bitki, 30 cm yüksekliğe kadar ulaşabilir ve yaprakları söğüt yaprağına benzemektedir. Çiçekleri sarı renklidir ve beş taç yaprağına sahiptir). Terfezia türleri kurak alanlarla sınırlı, kalkerli kumlu topraklarda, Helianthemum (Güngülü) bitkisi ile mikorizal oluşturan bir mantardır.

Mevsim: Sıcaklığa ve yağışlara bağlı olarak bulunduğu ülkelerde mevsimi biraz farklı olabilir; Bu mantarın sezonu İspanya’da Mart’tan Nisan’a (Murcia ve Kanarya Adaları), Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde Ocak’tan Mart’a kadardır. Hasat dönemi, hava koşullarının uygun olmadığı bazı yıllarda yok olan yağışa ve sıcaklığa çok bağlıdır. Türkiye’de ise Mart ayından Mayıs ayına kadar toplanmaktadır.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Yenilebilir, lezzetli bir yer mantarıdır. Ekonomik ve gastronomik değeri yüksektir. Mevsiminde çokca aranan mantarlar arasındadır. Özellikle Arap ülkelerinde çok sevilir ve o ülkelere ihraç edilir. Muhteşem aroması sebebiyle gıda olarak kullanılır. Ayrıca, afrodizyak etkisi de hayli ilgi çekmekte olup, doğurganlığı artırdığı bildirilmiştir.

Terfezia boudieri’nin, biyolojik olarak aktif fitokimyasallar açısından zengin bir yer mantarı olduğu, antikanser ve immünomodülatör etkileri olan bileşikler içerdiği bilinmektedir. Çok eski zamanlardan beri tıbbi bir mantar olarak kullanıldığı bilinmektedir.

Terfezia boudieri vs Terfezia cleveryi: Terfezia boudieri, morfolojik olarak T. claveryi’ye çok yakın bir türdür ve bazı araştırıcılar bu iki türü sinonim olarak kabul ederler. Her iki türün morfolojik yapıları, ekolojisi, konukçuları, hasat dönemleri gibi bazı özellikleri son derece benzerdir. En büyük fark, mikroskobik düzeyde görülür. T. claveryi’de sporların olgunluk derecesine göre üzerlerinde hafif çıkıntılı siğiller görülebilirken, T. boudieri’nin sporlarında belirgin ve bazen kesik siğiller ortaya çıkar, ancak bu farklılığın her iki türü ayırmak için tek başına yetersiz olduğu bildirilmiştir. T. boudieri’ türü de, T. claveryi’ türü ile benzer şekilde, Güngülü bitkisi Helianthemum spp.’nin doğal yayılış gösterdiği, kumlu toprağa sahip meralarda, Nisan- Mayıs aylarında ortaya çıkarlar. T. boudieri örneklerini Denizli’de Mayıs ayında, 610–700 m yükseklikte ve 5–15 cm derinlikten topladıklarını rapor etmişlerdir. Bu tür, Konya, Karaman, Niğde, Gaziantep, Şanlıurfa, Malatya, Elazığ, Batman gibi İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu illerinde daha sık görülse de son yıllarda Uşak ve Denizli gibi şehirlerimizde de yayılış gösterdiği tespit edilmiştir.

Ek bilgiler: Terfezia boudieri’nin en ayırt edici karakteristik özellikleri arasında, büyük boyutları, grimsi kahverengi dış gönüşü, Güngülü – Helianthemum bitkisi türleri ile yakın ilişkisi, kurak alanlarda, kalkerli kumlu topraklarda bulunması, düşük bir retikulum oluşturan siğillerle süslenmiş sporlara sahip olması ve mikroskobik incelemede ilk başta, en göze çarpan, genellikle 6 sporlu (nadiren de olsa 8) olan asci yani sporları taşıyan kesesi bulunmaktadır.

Makalenin yazılmasında bizlerden desteğini esirgemeyen, güzel fotoğrafları ve bilgileri ile büyük katkı sağlayan, değerli hocamız Prof Dr Sevda Kırbağ’a çok teşekkür ediyoruz.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.