Tylopilus felleus – Pestifal
Taksonomi – Sınıflandırma
Alem: Mantarlar – Fungi
Bölüm: Basidiomycota
Sınıf: Agaricomycetes
Takım: Boletales
Aile: Boletaceae
Cins: Tylopilus
Tür: Tylopilus felleus
Tylopilus felleus, Türkiye Mantarları Listesi referans kitabımızda “Pestifal” ismi ile yer alan Boletaceae familyasına mensup, çok acı olduğu için tüketilmeyen, ama zehirli de olmayan bir mantardır.
Tür ilk kez 1788 yılında Fransız mikolog Pierre Bulliard tarafından Boletus felleus olarak tanımlanmıştır (yeni Tylopilus cinsine aktarılmadan önce). 1881’de ise Petter Adolf Karsten (1834 – 1917), Tylopilus felleus – Bitter Bolete – Pestifal mantarını bugünkü Tylopilus cinsine aktarmıştır.
Tylopilus’un tip türü olup, cinsin Avrupa’da bulunan tek üyesidir. Tylopilus felleus, antitümör ve antibiyotik özellikleri açısından test edilmiş biyoaktif bileşiklerin araştırılmasına konu olmuştur.
Tylopilus felleus’un eşanlamlıları (sinonim) arasında Boletus felleus, Boletus alutarius ve Tylopilus alutarius bulunur.
Şapka: Pestifal Mnatarı şapkasının çapı 15 cm’e kadar büyüyebilir. Bazen çapı ise 30 cm kadar ulaşanlarına da rastlanılmıştır. Şapka rengi gri-sarı ila uçuk veya ceviz-kahverengi olup, ilk başta biraz tüylüdür ve daha sonra mat bir parlaklık ile pürüzsüz hale gelir. Olgunlukla düzleşmeden önce başlangıçta dışbükeydir. Şapka katikülü (zarı) etten soyulmaz. Şapka ve sap eti beyazdır.
Gözenekler ve Tüpler: Şapka altındaki gözenekler başlangıçta beyazdır ve olgunlaştıkça pembemsi bir renk alır. Sapa bitişiktirler ve mantar yaşlandıkça aşağı doğru şişerler. Gözenekler kırmızımsı veya kahverengimsidir, genellikle yaşla birlikte paslı-kahverengi lekeler görülebilir ve sayıları milimetrede yaklaşık bir veya ikidir. Tüpler, şapka boyutuna göre uzundur ve şapkasının orta kısmında 2–3 cm derinliktedir. Dokunulduğunda ve morardığında, hassas gözenekler yavaş yavaş kahverengiye döner.
Gövde-Sap: Sap başlangıçta soğanlı olup, üst kısımda gerilip incelir; sapın alt kısmı şişkin kalır, bazen alt tabakaya bağlandığı yerde büzülür. 7–10 cm nadiren 20 cm boyunda ve 2–3 cm genişliğindedir ve tabanda 6 cm’ye kadar şişebilir. Şapkasından daha açık renklidir ve görünüş olarak file çoraplara benzetilen kaba kahverengi işaretlerle kaplıdır. Görünüşü “çok iştah açıcı” olarak tanımlanan et, beyaz veya kremsi ve şapka kütikülünün altında pembedir; et ayrıca kesildiği yerde pembemsi tonlar geliştirebilir.
Eti diğer çörek mantarlarından daha yumuşaktır ve mantar olgunlaştıkça daha da süngerimsi olma eğilimindedir. Böcekler bu türü nadiren de istila ederler.
Koku: Hoş, ve hafif derecede nahoş olarak tanımlanan hafif bir kokusu vardır ama koku ayırt edici değildir. Tadı ise oldukça acıdır.
Spor Baskısı: Spor baskısı rengi pembe, kırmızımsı veya pembe tonlarla kahverengimsidir. Sporlar biraz fitil şeklindedir, pürüzsüzdür ve 11–17 x 3–5 µm boyutlarındadır. Basidia (spor taşıyan hücreler) sopa şeklindedir, dört sporludur ve 18–25,6 x 7,0–10,2 µm boyutlarındadır. Tüplerin duvarlarındaki sistidyumlar (pleurocystidia), merkezi bir şişlik ile sigorta şeklindedir, ince duvarlıdır ve granüler içeriklere sahiptir. Keskin ila konik uçlara sahiptirler ve genel boyutları 36–44 x 8,0–11,0 µm’dir. Gözenek kenarlarında, cheilocystidia, 24.8–44.0 x 7.3–11.0 µm ölçülerinde, pleurocystidia’ya benzer şekildedir.
Habitat: Tüm Tylopilus türleri gibi, T. felleus da mikorhizal bir mantardır. Yaprak döken ve iğne yapraklı ormanlık alanlarda, genellikle kayın ve meşe ağaçları altında, iyi drene edilmiş, kumlu, çakıllı ve asit topraklarda bulunur. Kireçli toprakta karşılaşılırsa, suyla dolmuş ve bol yaprak çöpü olan nemli alanlarda olacaktır. Meyve gövdeleri tek başına veya küçük gruplar halinde ve bazen iki veya üçünün gövdenin tabanında birleştiği küçük kümeler halinde büyür. Meyve gövdeleri aynı zamanda yaşlı ağaçların oyuklarında, eski kozalaklı ağaç kütüklerinde veya gömülü çürümüş ağaç dallarında da büyümektedir. Mantar, nitrojen gereksinimlerinin çoğunu proteinlerin parçalanmasından türetilen amino asitlerden elde eder, ancak daha az bir miktar amino şeker glukozaminden (mantar hücre duvarlarının ana bileşeni olan kitinin parçalanma ürünü) elde edilir. Mikorizal bitki partneri, mantarın genellikle orman zemininde bol miktarda bulunan bu nitrojen formlarını kullanma yeteneğinden yararlanır. Türkiye’de de kaydı bulunulan türün Avrupa’daki dağılımı yaygındır. Ayrıca, ABD, Pakistan, Çin ve Kore’den de bildirilmiştir.
Mevsim: Yaz – Sonbahar.
Yenilebilirlik ve Toksisite: Teknik olarak yenilebilir bir mantar olsa da, çok acı tadı sebebiyle tüketilmeyen türler arasında gösterilmiştir.Yaygın adından da anlaşılacağı gibi, zehirli olmasa da son derece acıdır. Bu acılık pişirilerek giderilmeye çalışılırsa, daha da kötüleştirilir.Bir mantar dahi, mantarla hazırlanmış koca bir yemeğin tadını bozabilir. Buna rağmen Meksika’daki pazarlarda (tianguis) satılmaktadır. Fransa, Romanya ve Doğu Almanya’dan yerel bir tarif, onu yağsız sütte haşlamayı gerektirir, ardından yenebilir veya toz haline getirilebilir ve tatlandırmak için kullanılabilir. Bazı ülkelerde bu bolet kurutulur ve biber yerine kullanılır. Mantarın acı tadından sorumlu etken maddenin ne olduğu tespit edilememiştir.
Ek bilgiler: Benzer türler vardır; Tylopilus rubrobrunneus, görünüş olarak T. felleus’a benzer ancak morumsu ila mor-kahverengi bir şapkası vardır. Ayrıca, acı tadı nedeniyle yenmez. İtalyan aşçı ve yazar Antonio Carluccio, bunun yenilebilir bir türle karıştırıldığı için teşhis etmesi için kendisine getirilen en yaygın mantarlardan biri olduğunu söylemiştir. Genç örnekler birçok yenilebilir çörekle karıştırılabilir, ancak gözenekler daha pembe hale geldikçe türlerin tanımlanması daha kolay hale gelir. Bazı kılavuz kitaplar, en küçük parçası çok acı olacak eti tatmayı savunur. Boletus edulis benzer ağsı bir sapa sahiptir ancak gözenekleri mercan pembesi renginde değildir. Saptaki ışık üzerine koyu ağ yapısı belirgindir ve Boletus edulis’in sapı üzerindeki rengin zıttıdır. T. felleus, B. badius ile aynı habitatta bulunur, ancak B. badius’un sarı tüpleri ve mavi bereli eti, bu çok farklı türleri kolayca ayırt eder. B. subtomentosus benzer renkli bir başlığa sahip olabilir ancak sarı gözenekleri ve ince sapı tanımlamaya yardımcı olur. Başka bir kardeş tür T. variobrunneus’un şapkası kırmızımsı kahverengiden kestane-kahverengiye değişir, genç evrelerde zeytuni tonlardadır. T. felleus’tan daha kısa sporlara sahiptir ve tipik olarak 9–13 x 3–4,5 μm boyutlarındadır. Tarlada, hafif ila hafif acı tadıyla ikinci türden ayırt edilir. T. rhoadsiae, çapı 9 cm’ye kadar ulaşan daha küçük, daha açık renkli bir şapkaya sahiptir. Yenilebilir T. indecisus ve T. ferrugineus, T. felleus ile karıştırılabilir ancak daha az retiküle saplara sahiptirler. Diğer bir tür T. brevisporus’un sporlarının boyutları 9,2 ila 10,5 x 3,5 ila 3,9 μm arasında değişmektedir. Dağıtımı Çin, Yeni Gine, Japonya ve Tayvan’ın yaprak döken ormanlarıyla sınırlı olan T. neofelleus, makroskopik olarak sarmaşık-kahverengi şapkası ve pembemsi-kahverengi ila sarmaşık sapıyla ve mikroskobik olarak daha küçük sporlarıyla T. felleus’tan ayırt edilebilir.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
GALERİ
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
