Rastık-Mısır mantarı (Ustilago maydis)

Ustilago maydis

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Basidiomycetes

Takım: Ustilaginales

Aile: Ustilaginaceae

Cins: Ustilago

Tür: Ustilago maydis

Ustilago maydis mantarı, mısır bitkisinde görülen sap veya koçanda urlar meydana getiren parazit bir mantar türüdür. Dünyada en yaygın bilinen isimleri; Corn smut, huitlacoche (Mexico), blister smut of maize, boil smut of maize, common smut of maize, corn truffle).

Türkiye’de ise bu Mısır paraziti mantar yaygın olarak “Rastık” olarak bilinir. Ayrıca, Mısır Sürmesi, Mısır Karası, Mısır Mantarı, Mısır Yanığı, Mısır Türüfü gibi isimlerle de anılır.

Ustilago maydis, Ustilaginaceae ailesinin en iyi bilinen ve en yaygın olanıdır. Bu nedenle, bu ailenin tamamı hakkında konuşurken genellikle örnek tür olarak bu tür kullanılır. Mısır Rastığı olduğu gibi aynı aile ve cinse mensup başka türlerin sebep olduğu Buğday Rastığı ve Arpa Rastığının da olduğunu söylemeden geçmeyelim.

Rastık nedir? Ustilago maydis-Rastık bir patojen ( parasite- parazit) mantardır. Ayrıca aynı ad ile bilinen ve Mısır bitkisinde görülen yaygın hastalığın da ismidir. Sap, yaprak koltukları, koçan ve tepe püskülünde urlar meydana getirirler. Bu urlar mısır bitkisinin zayıflamasına, kırılmasına, bodurlaşmasına hatta ölümüne neden olabilir. Eğer koçan yerinde urlar oluşursa görülecek zarar oldukça fazla olacaktır. Oluşan urlar bir süre sonra siyahlaşıp parçalanarak hastalığın yayılmasına yol açacaktır. Hastalık ertesi yıla bulaşık toprak ve hastalıklı bitki artıkları ile geçebilir ve toprakta 8 yıla kadar canlı kalma ihtimali vardır. Bulaşma yağmur ve rüzgar gibi mekanik yollar ile olabileceği gibi böcek, insan ve hayvanların sebep olduğu yaralar yoluyla da olabilir.

Yoğun görüldüğü yerlerde arka arkaya mısır ekilmemeli, 3-4 yıllık ekim nöbeti uygulanmalı ve fazla azotlu gübre kullanımından kaçınılmalıdır. Rastık keselerinin olgunlaşması beklenilmeden kesilip yok edilmelidir. Arazide hastalıklı bitki kalıntısı bırakılmamalıdır. Bu çeşit mısır hastalığının yol açabileceği zararın önlenmesi ya da en aza indirgenmesi için, ayrıca alınan tohumluğun hastalıklı topraktan elde edilmiş olmadığından emin olabilmek için sertifikalı tohumluk kullanılması tavsiye edilir. 

Genel Özellikleri: Rastık, mısırın bütün toprak üstü aksamında görülen hastalık türüdür. Özellikle genç, aktif gelişme dönemindeki bitkilerde çok şiddetlidir. Enfeksiyondan sonra parlak gri-beyaz ya da gümüşi renkte galler (urlar) oluşur. Yapraklar hariç, bitkinin diğer kısımlarında meydana gelen urların içleri, koyu kahverengi-siyah sporlarla dolar. Bu nedenle rastık tohumluk üretiminde en önemli sorunların başında gelir. Rastık urlarının çapları 15-20 cm’yi bulabilir. Koçanda, tepe püskülünde ve boğumlarda çok şiddetli enfeksiyon yapar. Hastalıklı koçanlardaki taneler, çürüklük etmenlerine karşı daha duyarlı hale gelir. Koçan öncesi enfeksiyonlar koçan çıkışını ve tane tutumunu önleyebilir. Dünyanın birçok bölgesinde mısır rastığı önemli bir hastalık olarak tanımlanır ve mücadelesinde tonlarca mantar ilacı kullanılır. Oysa çok eski zamanlardan beri Meksika’da bir gıda kaynağı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Antik çağlardan beri rastık urları, çiftçilerin ve yerli halkın hayatta kalmasına yardımcı olan bir yiyecek olarak bilinmektedir. Maya ve Aztek uygarlıklarına ait arkeolojik buluntularda rastık tüketimine rastlanmaktadır.

Diğer Özellikler: Ustilago maydis, ustilajik asit, itakonik asit, malik asit ve hidroksiparakonik asit gibi çok çeşitli değerli kimyasallar üretebilir. Bu yeteneği ile endüstriyel uygulamalar için giderek daha fazla önem kazanmaktadır.

Koku: Mısır’da oluşan bu urlarının ilk gelişme döneminde mantar, gri tonlarda beyazdır, naziktir ve hoş aromatik bir tada sahiptir.

Spor Baskısı: Koyu kahverengi veya Siyah.                

Habitat: Mısır tarlaları ve Mısır ekimi yapılan topraklar. Özellikle Meksika’nın mısır yetiştiriciliği yapılan köylerinde bostanlık olarak kullanılan, kabak, fasulye, çekirdek kabak, biber gibi ürünlerin yetiştirildiği alanlarda mısır, rastık uru elde etmek için ekilmektedir.

Mevsim: Yaz -Sonbahar ( Temmuz -Eylül arası).

Yenilebilirlik ve Toksisite: Meksika’da “huitlacoche” olarak bilinen U. maydis mantarının sebep olduğu bu urlar, çoğunlukla taze olarak tüketilir ve ülke genelindeki restoranlarda, sokaklarda veya çiftçi pazarlarında satın alınabilir ve çok daha az oranda, bazı pazarlarda ve internet üzerinden konserve olarak da satın alınabilir. Özellikle Meksika’da Restaurant menülerinde çeşitli çorbalar, krepler, lazanyalar, soslar, kremalar veya makarna gibi ürünlerde rastık kullanılmaktadır. Hatta rastığın tatlısı bile yapılmaktadır. Mısır rastığını gıda kaynağı olarak kullanımı, çiftçiler için alternatif gelir kaynağı olabilecek potansiyele sahiptir. Biraz emek istemekle birlikte yüksek gelir elde etme imkânları bulunmaktadır. Kırsal kesimdeki çiftçiler, daha fazla mantar oluşturmak için sporları kasıtlı olarak etrafa yayarlar. Ülkenin bazı bölgelerinde mantar “hongo de maiz”, yani “mısır mantarı” olarak bilinir.

Mısır smut tüketimi doğrudan Aztek mutfağından kaynaklanmaktadır. Yemeklik kullanım için urlar henüz olgunlaşmamışken hasat edilir, tamamen olgun urlar kuru ve neredeyse tamamen sporla doludur.  Bir mısır koçanına bulaştıktan iki ila üç hafta sonra toplanan olgunlaşmamış safralar hala nemi muhafaza eder ve pişirildiğinde mantar benzeri, tatlı, tuzlu, odunsu ve topraksı olarak tanımlanan bir tada sahiptir. 

Ek bilgiler:

Rastık genel bir terim olup, arpa ve buğdayda da kullanılır. Fakat farklı tür ve alt türlerde mantarların sebep olduğu bilinmektedir. Mısır’da Ustilago maydis, Buğday’da Ustilago nuda var.tritici (Buğday Rastığı), Arpa’da ise Ustilago nuda var.hordei (Arpa açık Rastığı), Ustilago nigra (Arap’a yarı açık Rastığı) ve Ustilago hordei (Arpa kapalı Rastığı) Latince isimleri ile bilinir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.