Agaricus iodosmus – Sarıçalan Mantarı
Taksonomi – Sınıflandırma
Alem: Mantarlar – Fungi
Bölüm: Basidiomycota
Sınıf: Agaricomycetes
Takım: Agaricales
Aile: Agaricaceae
Cins: Agaricus
Tür: Agaricus iodosmus
Agaricus iodosmus, yoğun iyot veya fenol kokusu ile karakterize zehirli bir agarik mantardır. Türkiye Mantarları Listesi (TML Aralık 2020) adlı referans kitabımızdaki Türkçe ismi Sarıçalan mantarıdır. Biz de bu türü sizlee “Sarıçalan Mantarı” olarak anlatacağız.
Sinonim isimleri arasında, Agaricus xanthodermus var. pilatianus (Bohus 1971), Agaricus pilatianus (Bohus 1974), Agaricus pilatianus f. magnus (Bohus 1974), Agaricus pilatianus f. silvaticoides (Bohus 1974) ve Agaricus pilatianus var. iodoformicus (Hlaváček 2001) bulunur.
Şapka: Çapı 4-20 cm, kalınlığı 7-9 mm olan Sarıçalan mantarı şapkası başlangıçta küreseldir. Mantar olgunlaştıkça plano-dışbükey bir büyüme gösterir. Tam olgunlukta ise düzleştirilmiş bir merkez ve kesik bir kenar ile trapezoidal bir görünüm alma eğilimindedir. Şapka rengi açık griden, isli koyu griye ve kahverengi griye (neredeyse siyahımsı) olabilir. Şapka kütikülü (zarı), kenardan merkeze doğru, eşmerkezli veya radyal bir desenle, grimsi renkli alttaki kısmın görülmesine izin veren, sıkıştırılmış pullara ayrılma eğilimindedir. Yüzey pürüzsüz, donuk ve kurudur ve ovalandığında özellikle genç örneklerde güçlü krom-sarı rengine dönüşür.
Lameller: Lameller serbest, 1 cm kadar genişlikte, oldukça sık ve yoğundur. Lamellerin rengi önce beyazımsı, sonra açık pembe, daha sonra kırmızımsı kahverengi ve son olarak koyu kahverengiye yakın siyah renkte olur.
Gövde-Sap: 4-7 cm boyunda ve 17-24 mm kalınlığında olan Sarıçalan Mantarı sapı, silindirik, sağlam, dolgun, olgunlaştığında yumrulu, tabanda daralan bazen hafif soğanımsı, tüysüz, pürüzsüzdür. Sap, beyaz ila koyu sarı-kahverengimsi renkte, özellikle tabana doğru sürtüldüğünde krom sarısına değişir.
Sap üzerinde, kompleks, membranöz, üst üste iki katmandan oluşan bir yüzüğü bulunur. Üsteki yüzük beyaz renklidir, kenarlarda sararır, alttaki daha az tutarlıdır ve genelde şapka ile aynı renkte olabilir. Yüzüğün üst kısmı çizgili, alt kısmı pürüzsüzdür.
Eti beyazdır, sapın tabanında krom sarısına döner, sapın üst kısmında ve başlıkta değişmeden, dakikalar geçtikçe çok yavaş yavaş krom sarısı rengi gerileyerek kahverengimsi bir renge ulaşır. Sapın tabanında daha yoğun olan, kalıcı fenol veya iyot kokusu ile karakterizedir.
Koku: Özellikle sap tabanında daha yoğun olan, kalıcı iyot kokusu ile karakterizedir.
Spor Baskısı: Spor baskısı kahverengi olup, sporlar büyük oranda elipsoidal ve ortalama 4.5-5.5 × 3.4-4.2 µm boyutlarındadır.
Habitat: Bu mantar genellikle bahçeler, çayırlar ve açıklıklar, ekilmemiş araziler, şehir parkları, mezarlıklar ve yol kenarları gibi yüksek oranda insanlaşmış alanlarda toplu halde veya küçük gruplar halinde büyürler. Türkiye’de resmi kaydı yapılmış olan yerler arasında İç Batı Anadolu Bölümü ve Konya Bölümü bulunmaktadır (TML Aralık 2020 kayıtları).
Mevsim: Yaz – Sonbahar.
Yenilebilirlik ve Toksisite: Gastrointestinal sendromlara sebep olan zehirli bir agarik mantarıdır. Kesinlikle tüketilmemesini öneriyoruz.
Ek bilgiler: Benzer türler vardır; Agaricus menieri, A. iodosmus – Sarıçalan Mantarının yüzüğüne benzer bir yüzüğü vardır. Fakat, atmosferik etkenlerden etkilenmese de grimsi beyaz bir şapkası ve çok kumlu yerlerde, kıyı kumullarında, yarı yeraltı büyümesi nedeniyle Sarıçalan Mantarından ayrılır. Mikroskobik açıdan bakıldığında çok daha büyük sporlara ve cheilocystidia’lara sahiptir ve bunlar hiçbir zaman çoklu bölmeli değildir. Agaricus pseudopratensis, sağlam formlara benzeyebilir, ancak hafif bir fenol veya iyot kokusuna sahiptir; gövdenin tabanında bile hafif ve bazen algılanamayan bir sarıya dönüşme gösterir. Agaricus moelleri = Agaricus praeclaresquamosus, arka plandaki beyaz rengin aksine koyu pullu şapkasıyla karakterize edilir. A. iodosmus – Sarıçalan mantarında ise şapka tamamen siyah görünür. Ayrıca sapın tabanında daha az güçlü bir renk değişimi vardır ve koku fenol veya mürekkepten hoş değildir.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
GALERİ
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
