Çavdarmahmuzu mantarı (Claviceps purpurea)

Claviceps purpurea – Çavdarmahmuzu mantarı

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar-Fungi

Bölüm : Ascomycota

Sınıf: Sordariomycetes

Takım: Hypocreales

Aile: Clavicipitaceae

Cins: Claviceps

Tür: Claviceps purpurea

Çavdarmahmuzu mantarı (Claviceps purpurea), Clavicipitaceae familyasından çavdar ve melez (arpa ve buğdaydan çaprazlanmış ) tahıllarda parazit olarak yaşayan bir mantar türüdür. 1800’lü yıllarda çavdar’ın normal bir parçası olduğu düşünülmüştür. En çok çavdarda görülse de diğer tahıllara da yerleşebilir, fakat Yulaf da nadir görüldüğü bilinmektedir. Koyu mor renkli ve birkaç santim uzunluğunda küçük bir mantardır.

Ergot mantarı olarak da bilinen bu ascomycota mantarı, ilk olarak 1823 yılında İsveçli mikolog Elias Magnus Fries tarafından tanımlanmış ve ona Cordyceps purpurea bilimsel adını vermiştir. Şu anda kabul edilen bilimsel adını ( Claviceps purpurea) ise Fransız botanikçi-mikolog Louis René (aka Edmond) Tulasne (1815 – 1885) vermiş ve bu türü 1883 yılnda Claviceps cinsine aktarmıştır.

Claviceps purpurea sinoninmleri arasında, Cordyceps microcephala, Kentrosporium microcephalum , Sclerotium clavus, Sphaeria purpurea, Sphacelia segetum ve Claviceps microcephala bulunmaktadır.

Genel Özellikleri: Ergot mantarının koyu mor renkli ince uzun yapısı Sklerotia olarak bilinir.Kararmış bir muz görünümü hakimdir. İlk zamanlarda koyu mor renkli olan mantar daha sonraları siyaha döner. Boyutları   1- 2 mm çap ve 1- 1,5 cm uzunluktadır. Sclerotia- sklerotia, besin rezervlerini içeren kompakt sertleştirilmiş bir mantar miselyum kütlesidir. Sklerotinin bir rolü, çevresel aşırılıklarda (çok zor çevre şartlarında) hayatta kalmaktır. Ergot mantarı gibi mantarlarda, sklerotia ayrılır ve uygun büyüme koşulları geri gelene kadar uykuda kalır.

Özellikle her yıl ramazan aylarında tüketilen hurmaların içerisinde ve Çavdar vb tahılların işlenmesiyle elde edilen unlarda ergot mantarına rastlanma ihtimali oldukça yüksektir. Ergot mantarının neden olduğu tam olarak bilinmemekle birlikte kendiliğinden yetişmekte olan parazit bir mantar olarak ifade edilebilir. Aynı zamanda Claviceps purpurea mantarının yaşaması için bir bitkiye veya tahıla ihtiyaç duyduğu da bilinmektedir. 

Claviceps purpurea- Çavdar Mahmuzu mantarının sebep olduğu Ergot hastalığı bilinen en eski hastalıklardan biridir. İçerdiği alkoloidlerin zehirli etkileri uzun yıllardır bilinmektedir. Günümüzde dahi zaman zaman Ergotizm vakaları yani Çavdarmahmuzu hastalığı görülmektedir.

Koku: Ayırt edici bir kokusu olduğu bilgisine rastlanmamıştır.

Spor Baskısı: İpliksi görünümlü olan askosporlar, tipik olarak 100 x 1 μm boyutlarda olup, spor rengi krem veya beyazdır. 

Habitat: Avrupa, Kuzey Amerika, Ortadoğu ve dünyanın diğer birçok yerinde yabani otlarda yaygın olarak bulunmasına rağmen, tahıl mahsullerinde ve özellikle Çavdar’da parazit olarak yaşarlar. İşlenmemiş tahıl mahsüllerini ve çim fidelerini habitat olarak seçerler.

Mevsim: Nisan-Ekim arası.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Clavipes purpurea zehirli bir mantardır ve aşırı tüketildiği takdirde gerçekleşen zehirlenmeler ölümcül olabilir. Ayrıca deliriyum (Deliryum, beyinde zihinsel karışıklığa ve duygusal bozulmaya neden olan ani bir değişikliktir. Düşünmeyi, hatırlamayı, uyumayı, dikkat etmeyi ve daha fazlasını zorlaştırır) ve sanrı -halüsinasyon (gerçekte var olmayan şeyleri görmek, işitmek gibi dayanaksız algılama) gibi ciddi psikiyatrik sorunlara da yol açabilirler. Pek çok çavdarmahmuzu alkaloidi nörotransmiter  fonksiyonları tetikleyerek, merkezi sinir sistemi üzerinde zehirleyici etkilere neden olabilirler. Bu mantarın bir şekilde tüketilmesinden (Genelde dolaylı ve bilemeyerek) kaynaklanan zehirlenmeye, Ergot ismine istinaden Ergot Sendromu – Ergotizm Rahatsızlığı ve Çavdarmahmuzu hastalığı gibi isimler verilmiştir.

Ergot – Çavdarmahmuzu mantarı genel olarak bilinçli tüketilen bir mantar çeşidi değildir. Ancak ergot mantarının LSD yapımında kullanıldığı da bilinen bir gerçektir. Türkiye’de LSD nin hem yapımı hem de tüketimi kanunen yasaktır. Ergot mantarı, ilk kullanıldığında vücutta ağrı kesici bir etki oluşturabilir. Uzun vadeli olmasada, duyulan ağrıların kesilmesinde etkili olacağı söylenebilir. Ancak sonrasında ise uzun süreli migren ağrılarının başlamasına sebebiyet verebilir.

İlaçlarda ve ağrı kesicilerde bir dönem oldukça fazla kullanılan bu mantar, sonralarda sebep olduğu sorunlardan dolayı kullanılmaması gereken kategoriye dahil edilmiştir. Ergot mantarının verdiği birçok zarar bulunmaktadır. Eklem ağrıları, karın ağrısı, migren ağrıları, uyku bozukluğu, öfke ve sinir hali, huzursuzluk, düşük yapma ihtimali, halüsinasyon görme ve bazı hayvansal gıdalara düşkünlük bulunmaktadır.

Ek bilgiler: Geçmiş dönemlerde Amerika, Fransa ge Almanya başta olmak üzere Hollanda, İtalya, İrlanda, İngiltere, İsviçre, Norveç, Finlandiya, Macaristan ve Rusya’da ergotizm salgınlarından binlerce insanın öldüğü bildirilmiştir. Günümüzde eskiden olduğu gibi büyük salgınlara rastlanmamakla birlikte, ergotizm vakaları artık dünyada görülmüyor demek yanlış olur. Nitekim son yıllarda Etiyopya ve Hindistan gibi bazı ülkelerde bu hastalığa rastlanıldığı rapor edilmiştir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.