Cyathus striatus – Dikenli Çizgiliyuva Mantarı
Taksonomi – Sınıflandırma
Alem: Mantarlar – Fungi
Bölüm : Basidiomycota
Sınıf: Agaricomycetes
Takım: Agaricales
Aile: Agaricaceae
Cins: Cyathus
Tür: Cyathus striatus
Cyathus striatus, Türkiye’de Dikenli Çizgiliyuva Mantarı olarak Çatalca -Kocaeli Bölümü, Karadeniz Bölgesi ve Yukarı Sakarya Bölümünde kaydı yapılmış, tıbbi açıdan büyük önem arz eden enterasan görüntüsü ile ilgi çeken bir mantardır.
Cyathus striatus ilk olarak William Hudson tarafından 1778 tarihli Flora Anglica adlı çalışmasında Peziza striata olarak tanımlanmıştır. Carl Ludwig Willdenow onu 1787’de Cyathus cinsine eklemiştir. 1801’de ise bu türe mevcut bilimsel adı olan Cyathus striatus’u Christiaan Hendrik Persoon vermiştir.
Cyathus striatus’un eşanlamlıları arasında Peziza striata, Nidularia striata ve Cyathella striata bulunur.
Genel Özellikleri: Huni şeklindeki mantar gövdeleri başlangıçta çürümüş sert ağaç veya ağaç yongası malç gibi odunsu döküntüler üzerinde açık kahverengi kabarık ters çevrilmiş koniler olarak oluşur. Yaşla birlikte koyulaşırlar ve solgun şapka düşer (genellikle ‘yuvanın’ içinde çökerek, yumurta benzeri peridioles’i ortaya çıkarmak için). Her peridium veya “yuva” tipik olarak dört veya beş gümüşi düzleştirilmiş “yumurta” içerir. Peridiumun dışı (Dış yüzey) ince gri-kahverengi ila turuncu-kahverengi tüylerle kaplıdır. İç yüzeyde ise, tüysüz fakat dikey olarak belirgin yan yivler yani çizgiler veya oluklar bulunan kırmızımsı-kahverengi ila çikolata kahverengisi ila gri-kahverengi mantar gövdeleri vardır. 0,5-2 mm genişliğinde birkaç ince, gri ila grimsi kahverengi oval “yumurta” (peridioles) içerir. Peridioles, fünikül adı verilen bir kordon ile bardağa bağlanır. 6 ila 10 mm çapında ve 6 ila 15 mm boyundadır ve yan çeperlere doğru dışa doğru sabit bir koniklik vardır. Bireysel peridiolesler tipik olarak 1 ila 2 mm çapındadırlar.
Genç örneklerin gövdelerini kaplayan bu yumurtalar (peridioles) olgunlaşana kadar yağmurun girmesini önleyen ve epifram olarak bilinen şapkası başlangıçta beyazdır, daha sonra dökülen kahverengi tüylerle kaplanır.
Bu tuhaf mantarları küçük boyutları ve renklerinin çevreye karışma eğilimi (kamuflaj) göstermesi nedeniyle gözden kaçırmak kolaydır. Çok iyi kamufle olabilen Dikenli Çigiliyuva ( Yivli Kuşyuvası) mantarlarının varlığını, yoldan geçen sıradan birinini gark etmesi zordur lakin çoğunlukla bu epifragmanın parıltısı mantarı ele verir, görülmesini sağlar. Yivli Kuşyuvası Mantarında kupanın tabanı, ilkel bir gövde oluşturmak üzere içe doğru incelir.
Koku: Koku ve Tat ayırt edici özellik değildirler.
Spor Baskısı: Sporları Elipsoidal ve pürüzsüzdür. Basidia’dan ayrıldıktan sonra genişlemeye devam eden sporlar 15-20 x 8-11 um boyutlarında, inamiloid ve hiyalindir. Spor baskısı Beyazdır.Basidialar genellikle 4 sporludur.
Cyathus striatus’un koni şeklindeki mantar veren gövdesi, sporları dağıtmaya yardımcı olmak için bir sıçrama kabı mekanizmasından yararlanır. Bir yağmur damlası bardağın içine optimal açı ve hızla çarptığında, suyun aşağı doğru kuvveti peridiolleri havaya fırlatır. Ejeksiyon kuvveti, fünikülü açarak sıkıca sarılmış füniküler kordonu serbest bırakır. Fünikülün ucuna takılan hapteron yapışkandır ve yakındaki bir bitki sapına veya çubuğa temas ettiğinde hapteron ona yapışır, füniküler kord, hareket halindeki peridiole (bir tetherball’a benzer) gücüyle güç verilen gövde veya çubuğun etrafına sarılır. Peridioles zamanla bozularak sonunda içindeki sporları serbest bırakır veya otçul hayvanlar tarafından yenebilir ve sindirim sisteminden geçtikten sonra yeniden birikebilir.
Habitat: Cyathus striatus, beslenmesini çürüyen organik materyalden alan saprobik bir mantardır ve tipik olarak küçük dallar veya diğer odunsu döküntüler üzerinde kümeler halinde bulunurlar. Çalıların altındaki malçlarda da yaygındır. Çevresel özellikler, Bu mantarın fiziksel görünümünü büyük ölçüde etkiler, diğer her şey eşit olduğunda, yüksek alanlardan ziyade nemli, sığ çöküntülerde bulunma olasılığı daha yüksektir. Tüm dünyada ılıman bölgelerde çok yaygındır. Mantar Asya, Avrupa, Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika ve Yeni Zelanda’dan kaydedilmiştir.
Mevsim: Yaz ve Sonbahar.
Yenilebilirlik ve Toksisite: Kaynaklar Cyathus striatus dahil her türlü kuş yuvası mantarının yenmez olduğu bildirilmektedir.
Bu görseli enteresan, bir o kadar da güzel mantarın insan sağlığına faydaları araştırılmaya devam edilmektedir. Antibiyotik etkisi ise kanıtlanmıştır. Cyathus striatus’un miselleri ve kültür filtratları, Bacillus cereus, Bacillus subtilis, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Proteus mirabilis, Salmonella typhimurium ve Candida albicans’a karşı antibiyotik aktivite açısından test edilmiştir. Cyathus striatus’un Bacillus cereus ve Bacillus subtilis’e karşı antibakteriyel aktiviteye sahip olduğu görülmüştür (Colletto ve Giardino, 1996). Anti-Kanser etkileri de hala araştırılmaktadır.
Ek bilgiler: Cyathus stercoreus çok benzerdir (ancak kenarı o kadar geniş değildir) ancak peridiolesleri çok daha küçüktür ve bazen bir peridiumda 20 adete kadar üretilir, gübre seven bir türdür (spesifik sıfat stercoreus ‘pislik’ anlamına gelir) ama aynı zamanda kıyı kumullarındaki marram otlarında da bulunur.
Avrupa’da da birkaç benzer tür vardır. Cyathus olla (yivli yuva duvarları olmadan) ve Crucibulum laeve, İngiltere ve İrlanda’nın yanı sıra Avrupa anakarasında oldukça yaygındır (ancak tespit edilmesi aynı derecede zordur).
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
GALERİ
Güzel mantar görselleri için Türkiye’nin Mantar Avcıları Facebook sitemizi de ziyaret edebilirsiniz. Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
