Kanlıca ve Sahte Kanlıca Mantarı
Milli mantarımız diye tabir edilen KANLICA (Melki -Çınar) MANTARI ve zehirli olan ve olmayan diğer benzerleri (Sahte Kanlıcalar) : Türkiye’de Çıntar ve Melki yöresel isimleri ile de bilinen, fakat en yaygın ismi ile “KANLICA MANTARI”, Lactarius cinsine mensup, Turuncu sütlü (Şarap kırmızı sütlü Kızıl Kanlıca – Kara Kanlıca dahil) 5-6 kadar mantarın ortak adıdır. Mantara Milli Mantarımız denilmesinin sebebi, memleketimizde en çok tanınan, en çok toplanan ve en çok tüketilen mantar olmasından kaynaklıdır. Halk arasında ve sosyal medya mantar platformlarında “Kanlıca Mantarı” olarak tabir edilen türler; Lactarius deliciosus (Kanlıca Mantarı), Lactarius deterrimus (Ladin Kanlıcası veya Çam Melkisi), Lactarius salmonicolor (Küner Kanlıcası veya Köknar Kanlıcası), Lactarius sanguifluus (Karakanlıca veya Kızıl Kanlıca), Lactarius semisanguifluus (Çıntar ) ve Lactarius quieticolor (Pissütlüce veya Soluk Benizli Kanlıca) olarak sıralanabilir.
Aralık 2020 ve öncesine ait resmi kayıtlara göre memleketimizde 56 kadar Lactarius türü bulunmaktadır Ancak yeni bulunan türler ile bu sayı her geçen gün artma eğilimindedir. Kayıtlı 56 Lactarius türünün 33 tanesi (3 tanesi Lactifluus olmak üzere), sitemiz mantarliyasam.com’da yazılmıştır. Ancak, toplam tür sayısının 500 den fazla (dünyada) olduğu bildirilmiştir.
Üste Latince ismi, genel ve yöresel Türkçe isimleri ile yazdığımız bu 6 KANLICA mantarının ortak özelliği, İYİ yenilebilir kaliteli ve ekonomik değeri yüksek olan mantarlardan olmasıdır. Hemen hemen hepsinin şapka altındaki lamellerinden turuncu renkli bir sütün yani sıvının salgılanması da bu kanlıcaların ortak bir özelliğidir. Bu türler içinde, sadece Kara-Kızıl Kanlıcanın lateksi yani sütü daha koyudur ve şarap kırmızısı veya kırmızıya yakın renklerdedir. Sapı kesildiğinde, kesilen yerde bariz turuncu bir halkanın (Kara Kanlıcada kırmızımsı veya daha koyu turuncu halkanın) olması da önmeli bir ayıraçtır. İyi yenilebilir bu 6 türden haricinde, ülkemizde tüketilen başka Lactarius (veya Lactifluus) türleri de bulunmaktadır; Buna en güzel örnek Geyik sütlüsü veya Geyik Sütü Mantarı olarak bilinen Lactarius ( =Lactifluus) volemus türüdür. Beyaz sütü olmasına rağmen iyi yenilebilir mantarlar arasındadır. Bu da demek oluyor ki “beyaz sütü olan her mantar zehirlidir” yanlış bir ifadedir. Yani mantarın süt rengi, her zaman ayır edici özellik olmayabiliyor. Sütü beyaz olup ön pişirme ile acılığı alındıktan sonra pişirilip tüketilen türlere en güzel örnek ise Fındık mantarı diye tabir edilen Lactarius pyrogalus türüdür. Ön pişirme yöntemi kullanılarak tüketilen bir diğer tür de Lactarius (Lactifluus) piperatus yani Biberli Mantardır. Bu tür, Dilburan ve Acı Sütlü Mantar gibi yöresel isimlerle de tanınır. Lactarius piperatus ile benzer özellikleri gösteren ve tüketilmeyen olan bir başka Lactarius türü de, Lactarius controversus yani Yamuksütlüce Mantarıdır. Lakin bazı bölgelerimizde ve Doğu Avrupa ülkelerinde bu mantar da acı olmasına rağmen , ön pişirme teknikleri ile tüketilmektedir! Bir başka benzer tür, Biberlice Mantarı olarak sitemizde yazdığımız Lactifluus vellereus = Lactarius vellereus ‘tur. Bu mantarın kalın beyaz eti oldukça serttir ve mantar çok acı ve buruk bir tada sahiptir. Alımlı ve büyük boyutlarda olmasına rağmen, bu mantar da çok acı tadı nedeniyle yenilmeyen bir tür olarak kabul edilir.
Gelelim Sarı Damla, Sarısütlü Mantar, Sarısütlüce, gibi yerel isimlerle tanınan Zehirli Sahte Kanlıca Mantarına; Bu mantarın Latincesi Lactarius chrysorrheus olup, sitemizde Ali Yeşilobalıgil kardeşimizin “Sarısütlü Mantar (Lactarius chrysorrheus)” olarak kaleme aldığı türdür. Şapka üstünden bakıldığında Kanlıcaya çok benzer ve birçok mantar avcısını hataya düşürebilir. Şapka altımdaki lamellerime bıçak ile çizik attığımızda lamellerden akan beyaz süt çok çabuklaştıracak bir renk alır, zati Sarıdamla veya Sarısütlü mantar ismi de (Yellowdrop milkcap) burdan gelir. Alerjik reaksiyonlar dışında Kanlıca dan zehirlenmelerin çoğundan bu tür sorumludur desek yalan olmaz. Sütü beyaz ama durdukça renk değiştirmeyen (sararmayan) Lactarius quietus (Sütlükülah mantarı) ile karıştırılması olası bir mantardır. Sahte Kanlıca diyebileceğimiz diğer bir Lactarius türü de Lactarius alnicola yani Sahte Sütlü Kanlıca Mantarıdır; Her ne kadar çok zehirli bir mantar olmasa da, bu tür bazı insanlarda sindirim sorunlarına sebebiyet vermiştir. Bilinmesinde fayda olan bir diğer zehirli tür de, Lactarius torminosus yani Tüylüsütce mantarıdır.
Görüldüğü üzere her mantarın kendine has fizyolojik özellikleri vardır. Sadece bu fizyolojik ( Dış görünüş vb) özelliklere bakılarak Mantarları tanımlamak her zaman doğru sonuç vermez, mikroskobik özelliklerine ve DNA sına da bakılmak gerekebilir. Bu da Labaratuvar ortamı, ekipman, tecrübe, bilgi ve uzmanlık gerektirir. Tüm bu saydığımız sebeplerden ötürü diyebiliriz ki, %100 emin olmadığımız hiçbir mantarı ASLA tüketmeyiniz! Hatta fotoğraflardan tanımlattığınız mantarları da, o tanımlamalara güvenip kesinlikle yemeyiniz!! Mantarları öğrenmeye gayret ediniz. Bol bol araştırıp, okuyunuz. İşin ehli mikolog ve akademisyenler eşliğinde mantar toplama etkinliklerine katılınız. Facebook ve İnstagram gibi sosyal medya platformlarında fotosunu gördüğünüz bir mantara, kesinlik belirten ifadelerle tanımlama yapmayınız. Asla yenilebilirlik bilgisi vermeyeniz! Adamın belki ( kendisinin de henüz bilmediği) mantar alerjisi var , sizin “Yenir, Afiyet olsun” demenize güvenip o mantarı tüketecek, yiyecek ve de komaya girecek, belki de hayatını kaybedecek! “Mantarla şaka olmaz, Mantar Mantara Benzer!” vb güzel öğütler hiç unutulmamalı, bunlar her zaman referans alınmalı. İnşallah verdiğimiz bilgiler faydalı olmuştur. Kanlıca ve Sahte Kanlıca konusu ile zehirli tüm mantar türleri çok iyi öğrenilmelidir. Gönül ister ki, tüm mantar avcıları bu konularda yeterli bilgiye sahip olsun ve hiç kimse mantardan zehirlenmesin! Sağlıcakla kalınız.
Saygılarımla….
İsmail Dönmez
Araştırmacı Yazar ve Editör (mantarliyasam.com)
Türkiye’de tüketilen ve hemen hemen hepsi Kanlıca olarak anılan Lactarius türleri aşağıdaki broşürde birlikte verilmiştir. Kanlıca ve Sahte Kanlıca Mantarı da görsel olarak verilmiş ve anlatılmıştır.
Broşürü hazırlayan Halil BOZBAY kardeşimize Mantarlı Yaşam ekibi olarak çok teşekkür ederiz.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar asla toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
