Betsütlü mantar (Lactarius turpis)

Lactarius turpis- Ugly milkcap

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Russulales

Aile: Russulaceae

Cins: Lactarius

Tür: Lactarius turpis

Lactarius turpis (Lactarius plumbeus veya Lactarius necator) İngilizce’de “Ugly milkcap”  çirkin süt şapkası veya Çirkin sütlüce olarak bilinir. Türkiye Mantarları Listesi (Aralık 2020) adlı Türkçe kaynaktaki ismi ise “Betsütlü” mantardır. Avrupa ve Sibirya’da doğal olarak bulunur. Ayrıca Avustralya ve Yeni Zelanda’da da  örneklerine rastlanmıştır. Özellikle huş ağacı ile ilişkilendirilirken bu çirkin mantar, karışık ormanlık alanlarda Kızılağaç, ladin, çam ve diğer ağaçlarda da bulunabilir.

Sinonimleri, Agaricus turpis Weinm. (1828), Galorrheus turpis (Weinm.) P.Kumm. (1871), Lactifluus turpis (Weinm.) Kuntze (1891) olarak sayılabilir. Ayrıca bilinmesi gereken bir konu da şudur; Bu çok değişken mantar, adlandırma konusunda çok fazla anlaşmazlık olduğu için mikolojide yaygın bir fenomeni göstermektedir.  Üç ana bilimsel tanım:,Lactarius turpis Fr., Lactarius necator (Bull.:Fr.) Karsten ve, Lactarius plumbeus (Bull.:Fr.) S.F. Gray, genellikle ( ancak her zaman değil) aynı tür için eşanlamlı olarak kabul edilir. Necator ve plumbeus sıfatlarının her ikisi de Pierre Bulliard tarafından Agaricus necator (1791) ve Agaricus plumbeus (1793) olarak verilmiştir.Ancak hangi mantarların kastedildiği konusunda bir karışıklık hep olmuştur. Latince turpis “çirkin” teriminden türetilen turpis adı mantara Johann Anton Weinmann tarafından verilmiştir. 1838 yılında büyük İsveçli mikolog Elias Magnus Fries tarafından Lactarius cinsine aktarıldı, o günden sonra bilinen ve kullanılan adı Lactarius turpis oldu.

Şapka: L.turpis şapkası soluk kenarlı, koyu zeytin-kahverengidir. Mantar ıslandığında şapkası yapışkandır. Başlangıçta dışbükey, merkezde genellikle hafifçe bastırılır ve bazen küçük bir umbo tutar. Şapkalar tam olarak büyüdüklerinde çapları genellikle 7 -20 cm arasında değişir. Gençken kadifemsi bölgeleri vardır ve kenarları tüylü olabilir. Daha sonra huni şeklini alır ve rengi siyaha döner.  

Lameller: Ugly Milkcap lamelleri sık, kirli beyaz, hava ile temasında başlangıçta beyaz olan sütü, zeytin-kahverengi lekelenir. 

Gövde-Sap: Sap yaklaşık 7 cm uzunluğunda ve 3 cm çapındadır. Şapkası ile aşağı yukarı benzer renktedir., ancak çapı daha açık renklerdedir. Et kirli beyazdır ve kahverengiye dönme eğilimindedir. Sapında bir halkası (yüzüğü) yoktur.

Koku: Koku ve tat ayırt edici değildir. Yalnız bazı kaynaklarda tadının acı veya buruk olduğu bildirilmiştir.

Spor Baskısı: Sporlar kremsi beyaz olup, elipsoidal, 6.5-7.5 x 5.5-6μm boyutlarında ve iyi gelişmiş bir ağ oluşturan siğil sırtları ile süslenmiştir.         

Habitat: Nemli toprakları seven bu Lactarius türü, çoğunlukla Huş ağaçları ile mikorizal yaşarlar.

Mevsim: Yaz ve Sonbahar, özellikle Ağustos’tan Kasım ayına kadar bulunurlar.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Bu mantarın mutajen necatorin içerdiği rapor edilmiştir ve bu nedenle yemek için tavsiye edilemez. Ayrıca bilinmelidir ki, kansorejen olabileceğine dair endişe verici kanıtlar vardır ve bu nedenle zehirli olarak kabul edilmelidir. Kaynatma ve ön pişirme ile bu mutagen necatorin bileşiğinin konsantrasyonu azaltılsa da, bu toksik bileşeni tamamen yok etmez. Muhtemelen keskin tadı nedeniyle, çoğu mantar avcısı bu mantarı yemezler ve mutfak değerinin olmadığını düşünürler. Bununla birlikte, yaygın olarak (tabiyki usulüne uygun kaynatıldıktan sonra) kuzey ve doğu Avrupa ve Sibirya’da mantar yemeklerinde baharat olarak kullanılmıştır. Tuzda korunmuş olarak ticari amaçlı kullanımı da mevcuttur. Rusya’da aranan bir seçim mantarı olarak kabul edilir.

Ek bilgiler: Kimyasal bir test olan KOH testi, bu mantarın kimliğinin doğrulanmasına yardımcı olabilir.  Şapkasının yüzeyine potasyum hidroksit (KOH) veya amonyak uygulandığında mantar anında mora dönecektir.

Lactarius blennius- Beech Milkcap ile benzerdir. Ancak L.blennius daha hafif ve daha küçüktür. Lamellerin de de sepya renkli alanlar oluşturmaz.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.