Mantar kesilmeli mi? Yoksa sökülerek mi toplanmalı? Doğal Mantarlar Nasıl Toplanmalı?
Bu konu, mikologların ve mantar avcılarının üzerinde yıllarca tartıştığı ve hala daha ortak bir paydada buluşamadıkları itilaflı bir konudur.
Genelde 2 farklı görüş hakimdir; Birincisi “mantar kesilerek alınmalı”, ikinci görüş ise “Mantar asla kesilmemeli ve sökülerek alınmalı”.
Mantar kesilmeli mi, sökülmeli mi? Konusunu iyi kavrayabilmek için, önce, “mantarlar bitki mi, yoksa hayvan mı?” sorusuna odaklanmak gerekir, daha sonra ise mantar anatomisi dikkatle incelenmelidir.
Doğal Mantarlar Nasıl Toplanmalı?
Peki sizce “Mantarlar, bitki mi hayvan mı?”
Mantarlar (fungi) ne bitki, ne de hayvandırlar; onlar kendilerine ait ayrı bir biyolojik alem içinde yer alan eşsiz organizmalardır. Eskiden bitkilerle yakın akraba oldukları düşünülmüş olsalar da, günümüz verileri, genetik ve biyokimyasal bulgular mantarların bitkilerden daha çok hayvanlara yakın olduğunu göstermektedir.
Mantarlar, bitkiler gibi klorofil içermezler ve fotosentez yapamazlar. Bu nedenle, organik maddeleri parçalayarak, ya da parazit olarak diğer canlılardan besin elde ederler. Yani beslenmeleri için dışa bağımlı olan canlılardandır! Bitki olmadıkları için dolayısıyla kökleri de olmaz! Hücre duvarları ise bitkilerdeki gibi selüloz olmayıp, hayvanlarda da bulunan “kitin” adlı bir maddeyle kaplıdır.
Sonuç olarak, mantarlar bitki veya hayvan değildirler; ancak beslenme şekilleri ve hucre yapıları açısından hayvanlara daha yakın olup, hayvanlarla bazı ortak özelliklere sahiptirler. Bu kısa ama önemli açıklamalardan sonra, şimdi gelelim asıl konumuza, mantarlar kesilmeli mi, sökülmeli mi? Hangi yöntem kullanılmalı, ve neden o yöntem kullanılmalı;
Türkiye’de büyük bir çoğunluk, doğada buldukları mantarı keserek almaktan yanadır. Ancak, bu görüşü savunanlara, “peki neden keserek almalıyız?” sorusu sorulduğunda bilimsel bir açıklama getiren de pek olmamaktadır. Cevaplar genelde kulaktan duyma veya babadan dededen öğrenilen bilgilerle sınırlıdır. Zaman zaman sosyal medyada bu itilaflı konu, hayli hararetli tartışmalara sebep olmaktadır! “Keserek alın” diyenlerin genel görüşü, mantarın kökü (her ne kadar mantar bitki olmasa ve kökü olmasa da) toprak altında, bırakılacak şekilde, bıçakla veya çakı ile keserek alındığında, seneye ve daha sonraki yıllarda oradan yine mantar toplanacağına inanılır. Acaba gerçekten de durum öyle mi?
Öncelikle şunu belirtmekte fayda var, başta da söylediğim gibi mantarlar bitki değildirler, mantarların kökü olmaz (toprak altında kalan kısımları bitkide kök iken, mantarda miselyum ağı dediğimiz ipliksi, kılcal yapılara karşılık gelir). Bu yüzden mantarı neresinden keserseniz kesin, oradan bir daha mantar çıkmayacak, büyümeyecektir! Mantarı, toprak altındaki misel ağının yeryüzündeki bir meyvesi olarak düşünün ve bunu bir ağacın meyvesine denk olarak farzedin. Bir meyveyi sapından veya sapına yakın yerden kesersek, kestiğimiz yerden tekrar meyve büyür mü? Tabiyki büyümez.
Konu ile ilgili ikinci tez ise mantarın habitatından yani topraktan elimizle burkup sökülerek alınması, yani kesilmeden mantarın bir bütün olarak toplanmasıdır; Bu görüşü savunanların temel dayanak noktası, şayet mantar kesilerek toplanırsa, kesilen yer ile toprak altında kalan kısım arasının çürüyeceği ve miselyum ağının patojenlerce enfekte olup zarar göreceğidir. Bu teze inanmayanların, toplanmayan ve doğasında kendi haline çürümeye bırakılan mantarların neden patojenlerce enfekte olmadığını sormaları da tabi en doğal hakları oluyor.
Peki bu işin doğrusu nedir? Neye istinaden, o yöntem doğrudur ve biz mantarı nasıl toplamalıyız? Mantar kesilmeli mi, sökülmeli mi?
Bu durumu şansa bırakmak istemeyen bazı bilim insanları, yıllar süren çalışmalar sonucunda bir karara varmak istemişler, fakat enteresan sonuçlarla karşılaşmışlardır! Amerika’da 25 ve İsviçre’de 30 yıl süren bilimsel çalışmalar şaşırtıcı sonuçlar ortaya çıkarmıştır.
“Seçilen bölgelerde, mantarı keserek alma ve sökerek alma yöntemleri denenmiştir. Amerika’da keserek alınan bölgelerde verim biraz azalırken, sökerek alınan bölgelerde pek bir değişiklik gözlemlenmemiştir. İsviçre’de ise, yine her iki yöntem denenmiş ve önemli bir fark gözlemlenmemiştir (Bunyard 2012).”
Peki mantarı keserek aldığımızda ne oluyor da, verim de düşme yaşanıyor?? Tezi savunalara göre, mantar miselyumu oldukça hassastır ve toprak altında kalan miselyumuna zarar vermemek için mantarlar mümkün olduğunca dikkatli toplanmalıdır. Keserek topladığımızda mantarın toprak üstünde kalan kısmının zararlı bakteriler ve patojenler tarafından ele geçirilme ihtimali yüksektir (Bu da henüz kanıtlanmamış bir tezdir). Buradan mantar miselyumuna sızan zararlılar, mantarın toprak altındaki miselyum ağının hastalanmasına ve hatta ölümüne yol açmaktadır.
Kesilmeli mi, sökülmeli mi, son yıllarda mantar avcılarının sıkça gündeme getirdiği ve sosyal medyada yakındığı bir konudur, ” artık eskisi gibi mantar bulunmuyor, eskiden mantar topladığımız meralarda, ocaklarda artık mantar çıkmıyor”. gibi serzenişler gözden kaçmamaktadır. Tabi bunun birçok farklı nedeni olabilir, belki o bölge yeterli yağış almamıştır (veya çok aşırı yağış almış da olabilir) veya mantarın büyümesi için uygun koşullar oluşmamıştır , global warming etkileri dediğimiz, küresel ısınmanın mantar populasyonlarınım devamlılığına olumsuz etkileri olmuş olabilir, orman seyreltme çalışmaları ya da kesim alan bölgesi olduğundan mantarların mantarların yani toprak altında kalan kısımları zarar görmüştür veya toprak yapısı ve habitatı ile oynanmıştır vs vs. Bunlar gibi birçok neden sayabiliriz, ama mantarı nasıl ve ne şekilde topluyoruz, bu da önemli bir etkendir. Belki bazı çevresel faktörlerden dolayı, belki de keserek aldığınız mantarlardan dolayı miselyum zarar görmüştür ve artık size sonraki yıllarda o bölge mantar veremeyecektir.
Peki mantarı sökerek toplayacaksak, bunu en doğru olarak nasıl yapmalıyız? Mantarı sökerek alırken de çok dikkatli olmalıyız, toprağı karıştırmadan ve mümkünse dip kısmından tutup, burkup nazikçe sökerek mantarı almalıyız. Aldığımız yerin üzerini toprakla mutlaka kapatmalıyız, böylelikle, şayet miselyum ağına zarar verdiysek de, dışarıdan gelecek etkilere, tehlikelere karşı miselyumu korumuş oluruz. Mantarlı Yaşam ekibi olarak bizim sizlere tavsiyemiz, mantarları bu şekilde toplamanız yönünde olacaktır! Şimdi gelin, Mantarlı Yaşam kurucu ve yazarlarından Ali Aydoğdu kardeşimizin konu ile ilgili kendi hazırladığı bir videosunu hep birlikte izleyelim.
Şu hususu özellikle belirtmek isterim, sizler şayet mantarı keserek toplama konusunda ısrarcı iseniz , ille de kesme taraftarıysanız, “mantar keserek toplanır” diyor, başka da bir şey demiyorsanız, lütfen mantarınızı toprağa en yakın yerden keserek toplayın ve kesilen yerin üzerini mutlaka toprakla örtünüz! Yani, ister keserek alın, isterseniz de burkup sökerek toplayın, seçim size kalmış! Ama bu argümanlarınızı artık sosyal medya platformlarına lütfen taşımayın. “Her yiğidin yoğurt yemesi farklıdır” der bir atasözümüz, biz de “Her mantarcının mantar toplama yöntemi farklı olabilir” diyoruz! Mantar toplarken onların ekosistemine, habitatına zarar vermeyelim yeter! Mantarlar sporla çoğalacağı, üreyeceği için çok küçüklerini toplamayalım, çok büyüklerden de birkaçını bulduğumuz merada mutlaka bırakalım ki sürekliliğine bir katkımız olsun. Mantarları hava almayan naylon torba veya kovalar yerine, delikli sepetlerle taşıyalım ki, ormanda dolaşırken sepetin deliklerinden sporları etrafa yayılabilsin.
Şimdiye kadar anlattıklarımız, toprak zemininde çıkan, toprakta büyüyen mantarlar içindi. Ağaçta yetişen mantarlar (Kavak-Istridye Mantarı-Pleurotus ostreatus) ve toprak zeminde yetişen morel yani kuzu göbeği mantarlarını (Morchella sp.) bu konunun dışında tutmak gerekir, onları mutlaka keserek toplamalıyız. Örneğin bir istiridye mantarını kütükten veya ağaçtan kopararak alamazsanız, narin yapılı olduğu için, olur olmadık yerden kopacaktır ve daha çok zarar görmesine sebep olunacaktır. İstiridye gibi ağaçta yetişen mantarları keserek aldığımızda zarar vermeden toplamış olup, sürekliliğine katkıda bulunmus olacağız. Yani her yıl, uygun (optimal) koşullarda değişiklik olmadıkça, o ağaçtan Pleurotus ostreatus yani İstiridye mantarı toplamaya devam edebileceğiz.
Kuzu göbeği mantarları toprakta yetişmesine rağmen sapının narin yapısı nedeniyle oldukça hassastır ve sökerek almak neredeyse imkansızdır. Bu yüzden kuzu göbeği mantarını toprağa yakın yerden keserek aldığımızda misel ağlarına zarar vermemiş veya en az zararla kurtarmış oluruz. Kesilen yerin uzerinin toprakla örtülmesi unutulmamalıdır.
Daha önceki makalelerimizde mantar toplamak için gerekli ekipmanlardan (Sepet, Bıçak veya Çakı, Fırça vs) bahsetmiştik. Şimdi bu ekipmanlar ve burda öğrendiğimiz toplama yöntemi ile mantarı nasıl toplayacağız bundan bahsedelim. Örneğin bir Çörek mantarı – Porçini (Boletus edulis) bulduk, önce mantarı dip kısmından tutarak yavaşça burkup topraktan söküp alalım. Sonra elimizdeki mantarı ters çevirmeden, dip kısmında bulunan toprak kalıntılarını vs bıçak veya çakımız ile keserek atalım. Sonra fırçamız ile mantarın sapında, varsa lamelleri üzerinde bulunan toz, toprak ve habitat kalıntılarını temizleyelim. Bulunduğu habitatta temizliğini güzelce yapmış olduğumuz mantarımız artık sepete konulmaya hazırdır, bu şekilde, temizlenmiş mantarlar birbirlerini kirletmeyecek ve eve vardığımızda suya temas ettirmeden, yani yıkamadan pişirme imkanına sahip olacağız. Yıkanan mantarların aromasını ve lezzetini az da olsa kaybedeceği unutulmamalıdır! Bu nedenle mantarı mümkünse yıkamamak gerekir. Şayet üzerine yapışmış çamurlar mevcutsa ve mantar aşırı topraklı ve kirli ise yüzeysel olarak çamurun, toprağın bulunduğu yerleri ıslak peçete veya az su ile temizleyip hemen pişirmeliyiz. Suya tuttuğumuz mantarlar bünyelerine su çekebilir, bu da lezzetine olumsuz etki edebilir. Ayrıca su ile temas eden mantarlar hızla bozulmaya başlarlar ve yıkanmış mantarlar hemen tüketilmeyip çok fazla bekletildiği takdirde, mantar kaynaklı besin zehirlenmesine neden olabilirler!
Mantar kesilmeli mi, sökülmeli mi konusunda sizlere açıklayıcı ve detayli bilgiler vermeye gayret ettik. İnşallah faydalı olmuştur. İster keserek, isterseniz sökerek toplayın, ama sakın mantarların habitatlarına, yaşam alanlarına zarar vermeyin, mutlak suretle sepet kullanın, mantar bulduğumuz merada ne var ne yok, irili ufakli tüm mantarları toplayıp, sürekliliğini baltalamayın! Bir miktar mantarı mutlaka habitatında bırakın. Mantarların büyüdüğü habitatlarına, orman, yayla ve dağlarımıza sahip çıkalım. Asla oraları kirletmeyelim ve de kirletenlere engel olalim.
Saygılarımla …
Asla mantarsız kalmayın, her daim Mantarlı Yaşamla kalın! Destekleriniz için teşekkürler.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarıma göz atmak için tıklayınız.
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
