Acı istridye mantarı (Panellus stipticus)

Panellus stipticus – Ser cüceyelpaze

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Agaricales

Aile: Mycenaceae

Cins: Panellus

Tür: Panellus stipticus

Panellus stipticus, Türkiye Mantarları Listesinde Ser cüceyelpaze olarak ismlendirilmiş olan bu mantar dünya mantar literatürlerinde “the bitter oyster, the astringent panus, the luminescent panellus, ve the stiptic fungus” gibi isimlerle bilinmektedir. Tür Mycenaceae familyasından Panellus cinsine ait bir mantardır.

Acı istridye mantarı şapka altından bakıldığında, genellikle belirgin çapraz damarları ve çok kısa sivrilen bir gövdesi olan, eşey olgunluğuna ulaştığında geceleri ışık saçan (biyolüminans), kan durdurucu çok ilginç ve çekici bir mantardır.

Fransız mikolog Jean Baptiste Francois (Pierre) Bulliard, 1773’te Bitter Oysterling’i ilk kez tanımladı ve ona Agaricus stipticus iki terimli bilimsel adını verdi. Finli mikolog Petter Adolf Karsten (1834 – 1917) bu türü 1879’da mevcut Panellus cinsine aktardı ve böylece şu anda kabul edilen bilimsel adı P.stipticus’u oluşturdu.

P.stipticus’un eş anlamlıları arasında Agaricus lateralis Schaeff., Agaricus stipticus Bull., Crepidotus stipticus (Boğa.) Gri, Panus stipticus (Boğa.) Fr., Pleurotus stipticus (Boğa.) P. Kumm. ve Panus stipticus var. albidotomentosus (Cooke ve Massee) Rea. bulunur.

Şapka: Ser cüceyelpaze mantarı şapkası 0,5 ila 3 cm çapındadır. Böbrek şeklinden kabuğa kadar biçimli şapkasının üst yüzeyi solgun ten renginde olup, yünlü ve en azından başlangıçta kıvrılmış kenarlıdır. Mantar gövdelerinin yüzeyleri yaşlandıkça kırışır ve solgunlaşır.

Lameller:  Soluk ten rengi olan çekici lamelleri, sık, yoğun ve çatallıdır. Genellikle ağsı (ağ benzeri) bir görünüm veren güçlü çapraz damarlara sahiptir. Kuzey Amerika’nın bazı bölgelerinde geceleri ışıldadıkları bildirilmiştir (biyolüminans=karanlıkta yeşilimsi parlarlar), ancak İngiltere’de ve Avrupa’nın diğer bölgelerinde bulunan Acı istridyelerin karanlıkta parladığına dair net bir bilgi yoktur.

Gövde-Sap: P.stipticus sapı, eksantrik veya yanal olarak tutturulmuş, alt tabakaya doğru sivrilen, 3 ila 7 mm çapında ve 0,3 ila 2 cm uzunluğundadır. Sap uzunlamasına ipeksi fibrillerle kaplıdır. Sapının rengi şapkası ve lamelleri gibi ten rengidir. Sapında yüzüğü (halkası) yoktur.

Koku: Kokusu ayırt edici değildir, tadının ise genellikle acı olduğu bildirilmiştir.

Spor Baskısı: Sporlar elipsoidal veya hafif allantoid (sosis şeklinde), pürüzsüz, 4-5 x 2-3 µm boyutlarında ve amiloid’dir. Spor baskısı rengi beyazdır.       

Habitat: Bitter Oysterling – Acı istiridye mantarı, Asya, Avustralya, Yeni Zelanda, Avrupa ve Kuzey Amerika’da bulunur; bu bölgelerde gruplar halinde veya özellikle kayın, meşe ve huş ağacı dahil olmak üzere yaprak döken ağaçların kütükleri, kökleri ve gövdelerinde yoğun olarak iç içe geçmiş kümeler halinde büyür. Saprobik bir tür olan Acı istridye mantarı, ölü sert ağaçların, özellikle meşe ağaçlarının düşmüş gövdeleri, büyük dalları ve çürüyen kütükleri üzerinde küçük tutamlar veya dağınık gruplar halinde büyürler diye özetlenebilir.

Türkiye’de de resmî kaydı bulunan bu mantara Ergene Bölümünde, Batı ve Doğu Karadeniz Bölümünde, Asıl Bölümünde ve Konya Bölümünde rastlanılmıştır.

Mevsim: Genel olarak bir Sonbahar mantarı olmakla birlikte, Kış aylarında da rastlanılmaktadır.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Bu çok çekici ama küçük mantarlar acıdırlar ve mutfakta ilgi uyandırmak için çok yetersizdirler. Zehirli olmadığı kabul edilmiştir. Dünyanın bazı bölgelerinde acı İstiridyelerin kusmaya neden olduğu bildirilmiştir. Mantarlı Yaşam ekini olarak tüketilmemesini önermekteyiz.

Bitter Oyster Mantarının geleneksel Çin tıbbında kanamayı durdurmak için bir stiptik olarak ve de “şiddet içeren bir müshil olarak” kullanıldığı bildirilmiştir.

Ek bilgiler: Benzer türler vardır. Crepidotus mollis dış görünüm olarak oldukça benzerdir ve ölü ağaçta yetişir, ancak spor baskısı rengi kahverengidir. Sarcomyxa serotina genellikle daha büyük mantar gövdeleri üretir ve lamelleri de çapraz damarlı değildir. Tapinella panuoides sarımsı damarlara sahiptir ve çok daha büyük sporlar üretir.

Panellus stipticus, biyolüminesans olan birkaç düzine mantar türünden biridir. Doğu Kuzey Amerika’dan gelen örnekler tipik olarak biyolüminesandır, ancak Kuzey Amerika’nın Pasifik kıyı bölgelerinden ve diğer kıtalardan gelenler değildir. Lüminesans, lamellerin kenarlarında ve lamellerin gövde ve şapka ile birleşme yerinde lokalizedir. Biyolüminesans, laboratuvar kültüründe yetiştirilen misellerle de gözlemlenebilir ve optimal ışık üretimi için büyüme koşulları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Işık üretiminden sorumlu olduğuna inanılan çeşitli kimyasallar izole ve karakterize edilmiştir. Genetik analizler, lüminesansın tek bir baskın gen (allele) tarafından kontrol edildiğini göstermiştir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.