Zombi Karınca Mantarı
Zombi Karınca Mantarı, 200 kadar parazit mantar türünü bünyesinde barındıran Ophiocordycipitaceae familyasının, Ophiocordyceps cinsine bağlı bir parazit mantardır. İlk kez 1931’de İngiliz mikolog Tom Petch tarafından bilimsel olarak tanımlanmıştır. Başta bazı karıncalar olmak üzere, belirli bazı çekirge, sinek, arı, eşek arısı vb böcek türleri üzerine yerleşip, parazit olarak yaşam döngüsünü sürdüren mantarlardır.
Bu cinsin bir türü olan Ophiocordyceps unilateralis, özellikle karıncalar üzerindeki parazitliği ile bilinir. Mantar karıncaların davranışlarını daha etkili bir şekilde çoğalacak şekilde değiştirir, karıncayı öldürür ve ardından mantar veren gövdelerini karıncanın kafasından büyütür ve sonra sporlarını salarak yaşam döngüsünü sürdür. Son yıllarda Almanya’da Ophiocordyceps unilateralis’in ölümcül kıskacındaki 48 milyon yıllık bir karınca fosilinin bulunmuş olması, türün ve cinsin milyonlarca yılllık geçmişi oluğunun canlı bir kanıtı gibidir.
Diğer bir parazit tür, Tırtıl Mantarı – Ophiocordyceps sinensis, güvelerin larvalarını enfekte eden bir türdür. Çok değerli olan bu mantar türü, geleneksel Çin tıbbında yüzyıllarca kullanılmış, hala daha kullanılmaktadır. Bununla birlikte, şu anda bu türün kullanımının, insan hastalıkları üzerinde, klinik olarak tespit edilebilir iyileştirici herhangi bir etkisinin olduğuna dair hiçbir bilimsel kanıt yoktur.
Mantar büyüdükçe, böceğin vücudundan çıkıntı yapan uzun, ince saplar geliştirir. Bu saplar, binlerce sporu çevreleyen ortama salabilen, spor üreten kapsüller dahil olmak üzere mantarın üreme yapılarını içerebilir.
Alttaki fotoğrafta, karıncalardan farklı olarak, bir çekirge üzerinde büyümüş parazit bir mantar (Ophiocordyceps spp) net olarak görülmektedir. Görüntünün ürkütücülüğünün yanında, hayret verici ve etkileyici özelliği gözden kaçmamaktadır. Çekirgeler de dahil olmak üzere böceklerden büyüdüğü bilinen birkaç parazitik mantar türü vardır. Böyle bir mantar, karıncaları ve çekirgeler dahil diğer böcekleri enfekte eden ve öldüren Ophiocordyceps unilateralis’tir.
Bir karınca veya çekirge Ophiocordyceps türü bir mantar ile ile enfekte olduğunda, mantar bu canlının vücudunda büyür ve sonunda beynini ele geçirip davranışlarının kontrolünü devralır. Mantar, böceğin davranışını manipüle ederek, sonunda öleceği yüksek bir noktaya tırmanmasına neden olur. Mantar, üzerinde konakladığı böcek yani canlı öldükten sonra da büyümeye ve diğer böceklere bulaşabilecek sporlar üretmeye devam eder. Yaşam döngüsünü sürdürme eğiliminde olur.
Karıncanın vücuduna saldıran ve onu parçalayan diğer mantarların aksine, Ophiocordyceps türü mantarlar, karıncanın vücuduna nüfuz ederler ve karıncanın sinir sisteminde ve vücudunda gelişirler. Mantar geliştikçe, karıncanın davranışını etkileyen ve amaçsızca ve karıncanın güvende olduğu kendi kolonisinden uzaklaşmasına neden olan kimyasal bileşikler yayarlar.
Ophiocordyceps unilateralis mantarı ile enfeksiyon, genellikle karıncanın arka ayaklarında başlar. Mantar sporları, rüzgarlarla yayılır ve mantarın diğer karıncalara bulaştığı yere yakın yapraklarda veya dallarda yürüyen karıncaların bacaklarına yapışır. Sporlar kendilerini karıncaya bağlar ve kütikül yoluyla vücuduna nüfuz ederek orda büyür.
Karıncanın içine girdikten sonra, mantar büyümeye ve gelişmeye başlar. Mantar, karıncanın vücuduna yayılır, organlarını ve dokularını sarar ve ölü karıncanın vücudundan çıkan bir sap, gövde veya “mantar” oluşturarak çoğalır.
Karınca vücudunun kontrolünü kaybedip mantarın kuklası haline geldiğinden, bu davranış bir zombi ev sahibininkine benzer. Ophiocordyceps unilateralis, karıncanın vücudunu taşıma ve çoğaltma için kullanırken, enfekte karınca kendi kimliğini ve kişiliğini kaybederek kendisine musallat olan mantarın kuklası olur.
Ophiocordyceps unilateralis, yağmur ormanı karıncalarının bir patojenidir ve esas olarak Güneydoğu Asya ve Güney Amerika bölgelerinde bulunmuştur.
Ophiocordyceps unilateralis türü ilk olarak 1859’da İsviçreli mikolog Louis René Tulasne tarafından tanımlandı ve karıncaları tek taraflı olarak enfekte etme ve öldürme yeteneğine atıfta bulundu. Mantar esas olarak tropikal yağmur ormanlarında yaygın olan Camponotus cinsi karıncaları etkiler. Bilinmesi gereken önemli bir hususta şudur; Mantarla enfeksiyon türe özgüdür, yani yalnızca belirli karınca türlerini ve belirli böcek türlerini etkiler, diğerlerini etkilemez.
Ophiocordyceps unilateralis mantarının neden olduğu enfeksiyon, insanlar için doğrudan bir tehdit oluşturmasa da, karınca popülasyonları üzerindeki etkisinin yağmur ormanı ekosistemi üzerinde önemli etkileri olabilir. Karıncalar, tohumları dağıtmaya ve diğer böcek popülasyonlarını kontrol etmeye yardımcı oldukları için yağmur ormanlarının ekolojik dengesinin korunmasında önemlidir. Mantarla enfeksiyon, karıncaların bu işlevleri yerine getirme yeteneğini olumsuz etkileyebilir.
Ophiocordyceps unilateralis mantarı üzerine yapılan araştırmalar, entomopatojenik patojenlerin biyolojisi ve ekolojisinde önemli keşiflere yol açmıştır. Araştırmalar, bu mantarın, karıncanın merkezi sinir sistemini işgal etme yeteneğinden sorumlu olan bir dizi biyoaktif bileşik ürettiğini ortaya çıkardı. Ayrıca genom analizi bu patojenin evrimi ve biyolojisi hakkında önemli bilgiler sağlamıştır.
Ophiocordyceps unilateralis’in neden olduğu enfeksiyonun özgüllüğü, bu mantarın dikkate değer bir özelliğidir. Enfeksiyon, mantar sporlarının bir karınca tarafından alınıp vücuduna bağlanmasıyla başlar. Sporlar karıncanın vücudunda filizlenir ve büyür, sinir sistemini istila eder ve sonunda davranışını kontrol eder. Enfekte karınca düzensiz ve amaçsız davranır ve sonunda ölmeden önce karınca kolonisinden uzaklaşır. Enfeksiyon ayrıca nem ve sıcaklık gibi çevresel faktörlerden de etkileniyor gibi görünmektedir.
Ophiocordyceps unilateralis’in yaşam döngüsü karmaşıktır ve mantar sporlarının konakçı karıncanın vücudunun yüzeyine tutunmasıyla başlayan birkaç aşamada gelişir. Sporlar çimlendikten sonra, mantar eklemlerden karıncanın vücuduna nüfuz eder ve karıncanın içinde büyümeye başlar.
Mantar, karıncanın merkezi sinir sistemini istila etmesine ve kontrol etmesine izin vererek davranışını etkili bir şekilde manipüle etmesini sağlayan bir dizi enzim ve biyoaktif bileşik üretir. Mantar, karıncanın vücudunda büyüdükçe, karıncanın normal davranışını değiştiren bir dizi kimyasal yayar.
Enfekte karınca, daireler çizerek yürümek, sendelemek ve düzensiz hareket etmek gibi garip davranışlar sergilemeye başlar. Enfeksiyon geliştikçe karınca koloniden uzaklaşmaya başlar ve bu da mantarın koloninin diğer üyelerine yayılmasını önlemeye yardımcı olur. Karınca izole edildikten sonra, mantar onu çeneleriyle tutunduğu bir yaprağa veya dala doğru zorlar ve bu noktada karınca ölür.
Karınca öldükten sonra mantar, ölü karıncanın kafasından çıkan meyve gövdeleri aracılığıyla büyümeye ve çoğalmaya devam eder. Bu meyve veren cisimler, havaya dağılan ve kolonideki diğer karıncaları enfekte edebilen sporlar üretir ve bu da sürekli bir enfeksiyon ve ölüm döngüsüne neden olur.
Ophiocordyceps unilateralis mantarının yaşam döngüsü, yalnızca belirli karınca türlerini etkilediği ve diğerlerini etkilemediği için oldukça spesifiktir. Ek olarak, mantarın yaşam döngüsü, enfeksiyon hızını ve mantarın başarılı bir şekilde yayılmasını etkileyen nem ve sıcaklık gibi çevresel faktörlerle yakından ilişkilidir.
Ophiocordyceps unilateralis mantarı ile “zombi” kavramı arasındaki ilişki, popüler kültürde zombilerin tasvir edilmesine benzer şekilde, mantarın ev sahibi karıncanın davranışını manipüle etme yeteneğine dayanmaktadır.
Popüler kültürdeki zombi tasvirlerinin çoğunda, zombiler, davranışlarını etkileyen ve onları tek amacı enfeksiyonu yaymak olan şiddetli, saldırgan varlıklara dönüştüren bir tür patojen tarafından enfekte edilmiş varlıklardır. Benzer şekilde, Ophiocordyceps unilateralis mantarı karıncaları enfekte eder ve koloniden uzaklaşmak ve ölmeden önce bir yaprağa veya dala tırmanmak gibi belirli davranışları gerçekleştirmeleri için onları manipüle eder.
Mantarın enfekte karıncaların davranışını kontrol etme yeteneği, bazı patojenlerin konakçılarının davranışlarını manipüle etme yeteneğinin büyüleyici bir örneğidir. Bununla birlikte, Ophiocordyceps unilateralis mantarının insanlar üzerinde herhangi bir etkisinin olduğuna dair hiçbir kanıt bulunmadığını ve popüler kültürde zombi tasvirinin gerçeklikten çok hayal olduğunu belirtmek önemlidir.
Ophiocordyceps unilateralis mantarı ile “zombi” kavramı arasındaki ilişki, doğadaki zombileştirme, yani belirli patojenlerin ve parazitlerin biyolojik hedeflerine ulaşmak için konakçılarının davranışlarını nasıl manipüle edebildiği konusundaki çalışmalara kadar uzanır. Bu çalışmalar, patojenlerin ve parazitlerin nasıl çalıştığını ve bunların nasıl daha etkili bir şekilde kontrol edilip tedavi edilebileceğini daha iyi anlamaya yardımcı olabilir.
Her hareketleri asalak mantarlar tarafından kontrol edilen, kaçırılan böcekler aramızda dolaşıyorlar.
Ophiocordyceps unilateralis mantarının tek bir amacı vardır, bu da kendi kendine çoğalma ve yayılmadır. Araştırmacılar, tropik ormanlarda bulunan mantarın, dış iskelete yapışan ve nüfuz eden ve yavaş yavaş davranışını devralan sporlar yoluyla yiyecek arayan bir karıncaya bulaştığını düşünüyor.
Enfeksiyon ilerledikçe, büyülenmiş karınca, mantarın büyümesi için elverişli olan daha nemli bir mikro iklim için yuvasını terk etmek zorunda kalır. Karınca, yerden yaklaşık 25-30 cm yükseklikte bir gözetleme noktasına inmeye, çenesini bir bitkinin kuzey tarafındaki bir yaprak damarına batırmaya ve ölümü beklemeye mecburdur.
Bu sırada mantar, son aşamaya hazır olana kadar kurbanının iç organlarıyla beslenir. Karınca öldükten birkaç gün sonra mantar, karıncanın başının altından meyve veren bir gövde gönderir ve buruş buruş cesedini, sporlarını atıp yeni karıncaları enfekte edebildiği bir fırlatma rampasına dönüştürür.
Davranış manipülasyonlarına yol açan parazit-konak etkileşimlerini inceleyen Central Florida Üniversitesi profesörü Charissa de Bekker, “Kesinlikle hem bilim adamlarının, hem de genel halkın hayal gücüne hitap ediyor” diyerek, konuya olan ilginin boyutunu dile getirmektedir.
Zombi biliminde olduğu gibi, enfekte karıncaların tamamen normal göründüğü ve koloninin geri kalanı tarafından fark edilmeden işlerine devam ettiği bir kuluçka dönemi vardır. Bu alışılmadık bir durum çünkü karıncalar gibi sosyal böceklerin genellikle sosyal bağışıklık denen bir özelliği vardır: Hasta üyeler, geri kalanların da hastalanmasını önlemek için gruptan atılır. De Bekker, “Karıncaların Ophiocordyceps’ten kurtulmak için gerçekten bir mekanizması olmadığını düşünüyoruz” diyor.
Enfeksiyon yüzde 100 öldürücü olsa da amaç tüm karıncaları yürüyen ölülere dönüştürmek değil. Ekosistemlerin dengede kalması için mantarların ev sahibi popülasyonları kontrol altında tutması gerekir. Aslında, herhangi bir zamanda bir kolonideki yalnızca birkaç karınca enfekte olur.
De Bekker, “Neredeyse kronik bir soğuk algınlığı gibi” diyor.
Ve belki de zombi oyun kitabından en büyük sapmada, Ophiocordyceps unilateralis beyni istila etmiyor gibi görünüyor.
Pensilvanya Eyalet Üniversitesi’nden araştırmacılar, bir tür flüoresan mikroskopi kullanarak, karın bölgesinin arka ucu olan mideden başa kadar karıncalarda mantar kolonizasyonunu izlediler ve beyinde hiçbir mantar hücresi izine rastlamadılar. Bu bilgiyi bilgisayar algoritmalarıyla birleştirerek, mantarların karıncaların kas demetlerinin içinde ve çevresinde bir tür boru şeklinde yapı iskelesi oluştururken yaptıkları hareketin grafiğini çıkardılar.
Tayland ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki araştırmacılar, kontrol mekanizmalarını karşılaştırmak için diğer karınca türlerini enfekte eden farklı Ophiocordyceps türleri üzerinde çalışıyorlar. Toplamda, araştırmacılar, tümü davranışsal manipülasyona yol açmasa da, örümceklerin yanı sıra 10 böcek takımından konakçıları enfekte edebilen 200’den fazla Ophiocordyceps türü belirlediler.
Cordyceps’in karıncaları enfekte ettiğini biliyoruz, peki ancak insanları kontrol etmek için gelişebilirler mi?
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarıma göz atmak için tıklayınız.
