Koca kanlıyama mantarı (Gliophorus psittacinus)

Gliophorus psittacinus – Parrot waxcap

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Agaricales

Aile: Hygrophoraceae

Cins: Gliophorus

Tür: Gliophorus psittacinus

Gliophorus psittacinus, dünyada yaygın olarak Parrot toadstool ve Parrot waxcap (Papağan mantarı) olarak bilinir. Türkiye Mantarları Listesi (Aralık 2020) adlı kitaptaki ismi ise “Koca kanlıyama” mantarıdır. Kuzey Avrupa’ya özgü Gliophorus cinsinin çok renkli ve güzel görünümlü bir üyesidir. Bu mantar önceleri yaygın olarak Hygrocybe psittacina ismi ile biliniyordu, ancak moleküler filogenetik araştırmalar sonucunda Gliophorus cinsine ait olduğunu buldu. Gliophorus’a yerleştirilmiiş olmasına rağmen eski cins ismi Hygrocybe ile eşanlamlı olarak kabul edilmiştir.

Gliophorus cinsi, Yunanca tutkal anlamına gelen glia- ve Latince -phorus, taşıyan anlamına gelen -phoros sözcüklerinden türetilmiştir: Gliophorus, bu cinsteki mantarların şapkalarını, lamel ve saplarını kaplayan tutkal benzeri kalın sıvıyı ifade eder (Önceki cinsi Hygrocybe, bu gruptaki mantarlar her zaman çok nemli olduğu için böyle adlandırılmıştır: Hygrocybe ‘sulu şapka, sulu kafa anlamına gelir). Latince kelime psittacinus ise papağan anlamına gelir. Ortak adı açıklamaya gerek yoktur sanırız. Bu sevimli küçük mantarlar genellikle papağanlar kadar renkli ve güzeldirler.

1762’de Alman mikolog Jacob Christian Schaeffer, Parrot Waxcap’ı tanımladı ve ona Agaricus psittacinus bilimsel adını verdi. Şu anki bilimsel adı, bu türü Hygrocybe cinsine aktaran başka bir Alman mikolog Paul Kummer tarafından 1871’de belirlendi.

Gliophorus psittacinus’un eşanlamlıları arasında Hygrocybe psittacina var.  psittacina, Agaricus psittacinus Schaeff., Hygrophorus psittacinus (Schaeff.) Fr. ve Hygrocybe psittacina (Schaeff.) P. Kumm. bulunmaktadır.

Şapka: Başlangıçta (genç örneklerinde) yeşilin sarı, turuncu veya mor tonlarında olan çan şeklindeki Parrot waxcap şapkası, zamanla genişler, genellikle hafifçe umbolu bir hale gelir ve daha sarıya döner.

Bu güzel yeşil şapka çevresel faktörlerin etkisiyle yerini turuncu veya morumsu renklere bırakabilir. Şapkası olgunlukta 2-4 cm çapındadır.

Lameller:  Lameller gayet kalın, mumsu ve aralıklıdır. Çoğunlukla sapa eklenmiş (çok dar), bitişik bir görünüme sahiptirler. Olgunlaştıkça lamellerdeki bu güzel yeşil renginin çoğu kaybolur.

Gövde-Sap: G.psittacinus’un çok kalın olmayan narin ve genellikle düz-pürüzsüz güzel bir sapı vardır. Sap rengi şapkaya yakın bölümlerde yeşil ve şapkadan uzaklaştıkça yavaş yavaş altta daha sarısıdır. Sert, solgun etli sap, 4 ila 8 mm çapında ve 4 ila 6 cm yüksekliğindedir.

Koku: Koku ve tat ayırt edici değildir.

Spor Baskısı: Spor baskısı beyazdır. Sporlar elipsoidal ila oval veya amigdaliform görünümlüdür. Pürüzsüz olan sporları , 7,5-9,5 x 4-6µm boyutlarındadır. Geniş apikal gözenekli ve inamiloid’dirler.

Habitat: Tüm waxcap mantarları gibi Parrot waxcap türünün de, uzun yıllar, otların ve diğer otluk alanlarda yaşayan bitkilerin ölü kökleri üzerinde saprobik olduğu düşünülmüştür. Ancak günümüzde, bu türler ve yosunlar arasında bir tür karşılıklı simbiyoz ilişki olduğu düşünülmektedir. Parrot toadstool türleri suni gübre uygulamasına tabi tutulmamış kırpılmış, kesilmiş kısa otlaklarda, ayrıca ormanlık alanların açıklıklarında ve gölgeli yol kenarlarında büyürler.

Türkiye’de Orta ve Doğu Karadeniz Bölgelerimizde resmî kaydı olan tür en son Yalova ilimizden kayıt dışı olarak bildirilmiştir.

Mevsim: Yaz ve Sonbahar aylarının bir mantarı olmasına karşın, Kış aylarının ilk zamanlarında da rastlanılmaktadır.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Avrupa çapında bir ölçekte yaşam mücadelesi veren bu balmumsu, kaygan yüzeyli (yapışkanımsı) mantarlar, artık oldukça nadirdir. Bu nedenle Kuzey Avrupa’nın asitli topraklarında hala bulunabiliyor olsalar da, çoğu mikolog ve mantar avcısı, bu yeşil sevimli mantarların yemek için toplanması fikrine pek hoş bakmamaktadırlar. Her halükarda bu mantarların pek fazla mutfak değeri yoktur ve tüketilmesinin güvenli olup olmadığı ise belirsizdir.

Bazı kaynaklar Parrot Waxcap’ı yenilebilir olarak listeler, ancak diğerleri yenmez olduğunu belirtirler. Ancak,, bu renkli ve güzel yabani mantarların yerleşik bir koruma mekanizması (yapışkanımsı bir yapısı) vardır. Çoğu insanı onları yeme fikrinden uzaklaştıracak kadar yapışkanımsıdırlar.

Ek bilgiler: Benzer tür olarak Hygrocybe chlorophana – Golden waxcap vardır. Lakin bu mantar benzer boyutta olmasına karşın, tamamen sarı jelimsi, altın sarısı mumsu bir türdür. Parrot waxcap gibi yeşil bir renge sahip değildir ve sapının sonunda içi boş bir ucu vardır.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.