Scutiger pes-caprae – Gönmantarı
Taksonomi – Sınıflandırma
Alem: Mantarlar – Fungi
Bölüm: Basidiomycota
Sınıf: Agaricomycetes
Takım: Russulales
Aile: Albatrellaceae
Cins: Scutiger
Tür: Scutiger pes-caprae
Scutiger pes-caprae, Albatrellaceae familyasında yer alan yenilebilir bir mantar türüdür. Tür, “The Poliporo Foot of Goat” ve “The Moor tongue” isimleri ile bilinir. Türkiye Mantarları Listesi adlı referans kitabımızda “Gönmantarı” Türkçe ismi ile geçmektedir. İlk kez 1818’de Christian Hendrik Persoon tarafından Polyporus’un bir türü olarak resmen tanımlandı. Kanadalı mikolog Serge Audet tarafından 2010 yılında yayınlanan moleküler araştırma, Scutiger cinsinin değiştirilmiş bir versiyonuna daha uygun olduğunu ortaya koyana kadar, son yıllarda yaygın olarak Albatrellus’un bir türü Albatrellus pes-caprae olarak bilinmekteydi. Bazı kaynaklarda hala bu isim kullanılmaktadır.
Sinonimleri: Mantarın ilk keşif tarihi olan 1793 yılından günümüze aldığı eşanlamlı isimler tarih sırasına göre, Fungus sapatella (1793), Fungus tuber Paulet (1793), Polyporus pes-caprae (1818), Boletus pes-caprae (1826), Cerioporus inflexus (1888), Polyporus retipes (1897), Scutiger retipes (1903), Fomes oregonensis (1910), Polyporus oregonensis (1912), Scutiger oregonensis (1912), Caloporus pes-caprae(1931), Albatrellus pes-caprae (1966), Polypilus pes-caprae (1992) ve Albatrellopsis pes-caprae (1994) olarak sayılabilir. Bazı saha rehberleri yani alan kılavuzları bazen türü, tire olmadan “pescaprae” olarak yazarlar.
Şapka: 4-15 cm çapında x 1.5-2 cm kalınlığında olan şapkası, düzensiz şekilli, böbrek benzeri, yarı dairesel ve kahverengimsi-koyu renklerdedir. Tür, kütiküllü, yoğun pullarla kaplı şapkasıyla tanınır. Özellikle şapka merkezinde, yani orta kısımlarda çatlak ve pulludur.
Gözenekler ve Tüpler: Tüpcükler (tübüller) başlangıçta beyaz, sonra sarı-krem rengindedir, yaklaşık 5 mm uzunluğundadır ve gövde üzerinde dekürenlidir. Gözenekler beyazdır, yaşlandıkça sarıya dönme eğilimi gösterir, köşeli ve çokgendir, 1-2 mm genişliğindedir, sıklıkla yırtılmış bir dış çizgiye sahiptir ve dokunulduğunda sarı renkte lekelenir. S. pes-caprae, küçük, yuvarlak gözenekler yerine, elmas şekilli veya altıgen olmaya yaklaşan büyük, köşeli gözeneklere sahiptir.
Gövde-Sap: Sap yani gövdesi, ortalama 3-8 cm x 1.5-4 cm boyutlarında, kuru olup, pürüzsüz, silindirik veya klaviform, sağlam, genellikle eksantrik olup, sarımsı beyaz ve kırmızımsı sarı renktedir.
Eti (dokusu) beyazdan sarıya kadar değişir ve kompakttır. Tazeyken oldukça yumuşak olup, berelendiğinde veya dilimlendiğinde renk değiştirmez.
Koku: Bilinen bir kokusu yoktur, ancak biraz ceviz tadında olduğu söylenir. Koku ve tat için “ayırt edici değildir” demek daha doğru olur.
Spor Baskısı: Sporlar ortalama 7.5-9 x 5-7 μm boyutlarında, elipsoidal, beyaz, pürüzsüz, hiyalin ve tek ağızlıdır. Basidia ortalama 20-40 x 7.5-12 μm boyutlarında olup, klaviform, tetrasporiktir, bazal toka eklemleri vardır ve kistler yoktur. Spor izinin beyaz olduğu bildirilmiştir.
Habitat: Gönmantarı – S. pes-caprae saprotrofik yani çürükçül bir mantardır. Bazı kaynaklarda kozalaklı ağaçlarla mikorizal olduğu da yazar. Tür, özellikle sulak alanlardaki yaprak döken ormanlarda bulunur. Ancak, çok farklı habitatlarda da bulunabilirler. Hem yaprak döken hem de iğne yapraklı ağaçlarla bulunabilirler. Türkiye’de de kaydı olan bu mantara, Doğu Karadeniz Bölümünde rastlanmıştır.
Mevsim: Yaz sonu ve Sonbahar.
Yenilebilirlik ve Toksisite: S. pes-caprae yani Gönmantarının yenilebilir ve de lezzetli bir tür olduğu bildirilmiştir. S. pes-caprae, yağda muhafaza edilmeye çok uygun bir mantardır. İtalya’da (Piedmont bölgesinde) salatalarda çiğ olarak kullanılan ve çiğ olarak, tadı en iyi mantarlardan biri olarak kabul edilir. Özellikle pişirme sırasında artan hassas bir mantar-fındık kokusuna sahiptir.
Ek bilgiler: Benzer türler arasında Albatrellus ovinus bulunur. Ayrıca, Albatrellus ellisii ile de benzerdir (o da pullu şapkalı, geniş gözenekli, kozalaklı mantarlar ile büyüyen bir türdür), ancak daha sarıdır, yeşilimsi lekeler geliştirir ve amiloid hifleri vardır.
Albatrellus pes-caprae’yi yetiştirmeye yönelik bilinen bir ekim veya girişim yoktur.
Bu makalenin yazılmasında büyük katkısı olan, İtalyan bilim insanı ve mikolog Luca Astory üstada çok teşekkür ederiz.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
GALERİ
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
