Kızıl Domalan Mantarı (Terfezia claveryi)

Terfezia claveryi – Kızıl Domalan Mantarı

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm: Basidiomycota

Sınıf: Pezizomycetes

Takım: Pezizales

Aile: Pezizaceae

Cins: Terfezia

Tür: Terfezia claveryi

Terfezia claveryi, Türkiye’de keme, kumi, domalan, toprak mantarı ve Kızıl Domalan Mantarı (Türkiye mantarlar listesi – Aralık 2020) gibi isimlerle adlandırılan, Terfezia türleri genellikle kurak ve yarı kurak bölgelerde yayılış gösterdiklerinden dolayı çöl trüfleri içerisinde sınıflandırılırlar. Mantar gövdeleri büyüdükçe zemini çatlattıklarından, trüf köpekleri olmadan bulunabilen lezzetli bir çöl trüfüdür.

Türkiye’nin özellikle İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde Terfezia türleri doğal olarak yayılış göstermektedir. Üstün lezzetleri ve yüksek besin değerlerinin yanı sıra iyi bir tada ve benzersiz bir dokuya, yüksek antioksidan aktiviteye ve birçok bakteriye karşı tıbbi özelliklere sahiptir ve tüm dünyada büyük talep görmektedir. T. claveryi aynı kök kesitinde her zaman birlikte gözlenmeyen, ancak her zaman aynı kök boyunca oluşan hücre içi ve hücreler arası hiflerle bir “ektendomikorhiza sürekliliği” oluşturur. Index Fungorum’a göre Terfezia cinsi içerisinde 50’den fazla tür tespit edilmiştir ve bunlardan 7 tanesi ülkemizin farklı bölgelerinde kayıt altına alınmıştır. Türkiye’de en yaygın görülen Terfezi türleri; Terfezia boudieri ve T. claveryi’dir. Terfezia albida, T. arenaria, T. cistophila, T. leptoderma ve T. olbiensis türleri de Türkiye’de yayılış gösteren diğer türlerdir. Bu tür, 1999 yılında ana konakçı bitki olarak Helianthemum almeriense türü kullanılarak yetiştirilen ilk çöl trüfüdür.

Makrosobik Özellikleri: Yumru adını verdiğimiz mantarın gövdesi, bazen kamburumsu, düzensiz olarak loplu, konik, elips şeklinde olup, 3-15 cm genişliğe kadar büyüyebilir. Mantarın ilk evrelerde koyu sarı-somon olan rengi, olgunlaştıkça kırmızımsı kahverengiye dönüşür. Buna ek olarak yaşlandıkça karardığı, başlangıçta pürüzsüz, ancak hızlı büyüme ile ilişkili olarak kırışık bir görünüm aldığı da bilinmelidir.

Mantar içi (Gleba) katı ama etlidir. İlk başta beyazımsı ila soluk pembe olan Kızıl Domalan Mantarı rengi, olgunlaştığında pembe somon balığına dönüşür yada beyazımsı pembe kalır. Mantar steril damarlarla ayrılan verimli doku gözeneklerine sahiptir. Olgunlukta çıplak gözle belirgin olarak fark edilmese de, bazen sarımsı kahverengi lekelerle kaplanır.

Peridyum, 1–3 mm kalınlığında, enine kesitte beyazımsı pembe, ince duvarlı hiflerden oluşur, septada 8–20 µm genişliğinde, paralel hifler veya az çok yuvarlak elemanlar şeklinde görünür.

Koku: Ayırt edici olmayan hafif ve zayıf bir kokusu ve hoş bir tadı vardır. Tür, gastronomik açıdan değerli bir mantardır.

Spor Baskısı: Askosporlar küremsi, 17–23 µm çapında, hiyalin ve pürüzsüzdür. Asci  amiloid olmayan, yarı küresel ila oval, piriform ve sapsızdır. 70–100 x 50–70 µm boyutlarda olup, amiloid değildir.

Habitat: Kurak ve Yarı kurak bölgelerle sınırlı bir yaşam alnına sahip olan Kızıl Domalan Mantarı, kireçli, killi, kumlu alkali toprakları sever. Ayrıca, Helianthemum bitkisi türleri ile ilişkilidir. Türkiye’de resmi kaydı olan bölgeler arasında Asıl Ege Bölümü Orta Kızılırmak ve Konya Bölümleri ile Güney Doğu Anadolu Bölgesi bulunmaktadır.

Mevsim: Kızıl Domalan Mantarının hasat dönemi yağış ve sıcaklığa çok bağlıdır, hava koşullarının uygun olmadığı bazı yıllarda olmayabilir. Farklı ülkelerde farklı zamanlarda çıkarlar. Mesela İspanya gibi Avrupa ülkelerinde Mart ayından Mayıs’a kadar olan mevsimi, Orta Doğu ve Afrika ülkelerinde Ocak ayından Mart ayına kadardır. Türkiye’de ise Mart, Nisan ve Mayıs ayları mantarın büyümesi ve hasadı için en uygun aylardır.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Kıızl Dolaman Mantarı – Terfezia cleveryi diğer Dolaman-Keme Mantarları gibi mutfak değeri bakımından iyi yenilebilir mantarlar arasındadır. Hem besin değeri, hem de ekonomik değeri oldukça yüksek bir mantardır.

Ek bilgiler: Terfezia claveryi’nin en belirgin karakteristik özellikleri büyük boylarda (400 -500 grama kadar) olması, kırmızımsı kahverengi rengi, Helianthemum spp. bitkisi ile büyümesi, bazik toprakları sevmesi, yuvarlak ve bazen kesik siğillerle süslenmiş sporlarının olması sayılabilir.

Türkiye’de Terfezia cleveryi – Kızıl Domalan Mantarının besinsel içeriği, antioksidan ve antimikrobiyal aktivitelerinin belirlenmesi amaçlı bilimsel çalışmalar yapılmış olup, çalışmaları değerli hocamız Prof Dr Sevda Kırbağ ve arkadaşları büyük titizlikle sürdürmüştür. T. claveryi’nin total antioksidan seviyesi 1.18 μmol/l ve total oksidan seviyesi 3.45 μmol/l olarak tespit edilmiştir. Ayrıca T. claveryi – Kızıl Domalan Mantarının antimikrobiyal çalışması sonucunda mikroorganizmalara düşük konsantrasyonlarda bile etki gösterdiği görülmüştür. Özellikle, P.aeruginosa’ya karşı en yüksek antimikrobiyal etki gösterdiği belirlenmiştir. Sonuç olarak T. claveryi’nin besin içerikleri bakımından zengin olması, element düzeylerinin toksik etki taşımadığı ve tıbbi açıdan önemli bir besin kaynağı olduğu belirlenmiştir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Bu makalenin yazılmasında bizlerden desteğini esirgemeyen, değerli hocamız Prof Dr Sevda Kırbağ’a Mantarlı Yaşam ekibi olarak teşekkürü bir borç biliriz. Ayrıca, Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz.