Tirmania pinoyi – Akdomalan Mantarı
Taksonomi – Sınıflandırma
Alem: Mantarlar – Fungi
Bölüm: Ascomycota
Sınıf: Pezizomycetes
Takım: Pezizales
Aile: Pezizaceae
Cins: Tirmania
Tür: Tirmania pinoyi
Tirmania pinoyi, Tirmania patouillardii (Pinoy,1906) ve Terfezia pinoyi (Maire,1906) sinonim isimleri ile de bilinen, ekonomik değeri olan ve iyi yenilebilir bir yer mantarıdır. Bu mantarı sizlere Türkiye Mantarları Listesinde (Aralık 2020) hocalarımızın uygun gördüğü Türkçe ismi ile yani “Akdomalan Mantarı” olarak anlatacağız.
Türkiye’de genel olarak hepsine “Keme”ismi verilmiş bu çöl trüfleri (yer mantarları) farklı ülkelerde farklı yerel isimlerle bilinir; Cezayir, Tunus ve Fas’ta “terfes” olarak bilinir. Mısır’da Bedeviler “terfas, Kuveytliler “fagga” olarak adlandırırlar. Suudi Arabistan’da çöl yer mantarları “Gibbah”, “Kholeissi”, “Zubaidi” olarak adlandırılmaktadır.
T. pinoyi yer mantarı da, diğer yakın akrabaları çöl trüfleri gibi (Ardıç Kargamantarı – Picoa junioeri, Akdomalan Çöl Trüfü – Tirmania nivea), Helianthemum” bitkisi kökleri ile ilişkili bir yer mantarıdır. Bu bitki Türkiye de, Kayagülü, Güngülü gibi isimler ile bilinen güzel çiçekleri olan Cistaceae, yani Ladengillerden Ebegümeci takımına ait çalı türü bir bitkidir.
Makroskobik Özellikleri: Tirmania pinoyi- Akdomalan, bir konakçı bitki olan Helianthemum ile simbiyoz ilişkili olarak yaşayan, Pezizomycetes sınıfına ait bir yer mantarıdır. Askoma veya Askokarp olarak mantarın toprak altında kalan meyve veren gövdeleridir. Bu meyve gövdeleri, olgunlukta, asci adı verilen küçük keselerde bulunan çok sayıda askospordan (20.106 spor/g) oluşur. Bu nedenle bu meyve gövdesine askoma veya askokarp denir. Askosporların boyutu on mikrometre mertebesindedir. Bu küresel ascoma, zeminde 5 ila 40 cm derinlikte büyür. Bu askokarplarının görünür bir gövdesi yoktur ve çeşitli küresel şekillerde belirirler.
Askomata neredeyse küremsi veya biraz basıktır, sapsız veya neredeyse hiç sapsız, mantarın dışı beyazımsıdan kirli beyaza değişir. Bu mantarlarının çevresinde oldukça sistematik kök varlığının bulunmasına rağmen, konakçı bitki Helianthemum‘un kökü ile hiçbir bağlantısının açık ve net görülmediği bildirilmiştir.
Askokarp, askosporları içeren merkezi bir kısımdan veya glebadan oluşur. Bu kısım, peridyum olarak da adlandırılan sert bir örtü veya korteks ile korunmaktadır.
Koku: Ayırt edici değildir.
Spor Baskısı: Ascomata 3 ila 12 cm çapında, asci sapı ile birlikte 60-80 x 30-50 µm boyutlardadır. Askosporlar pürüzsüz ve 3.85 x 5 µm boyutlarda ve elips şeklindedir.
Habitat: “Helianthemum (Güngülü- Kayagülü)” bitkisi kökleri ile ilişkilidir. Türkiye’de de (Asıl Ege Bölümü) resmi kaydı olan mantarın, dünyadaki coğrafi dağılımı; Afrika (Cezayir, Mısır, Libya, Fas, Tunus), Asya (İran, Irak, Kuveyt, Katar, Suudi Arabistan, Yemen), Avrupa’da İspanya (Kanarya Adaları) olarak belirtilmiştir.
Mevsim: Genellikle kurak ve yarı kurak çöl iklimlerinin bir mantarı olan Tirmania pinoyi yakın akrabası Tirmania nivea gibi, çöl yağmurlarından sonra büyüyen mevsimlik bir mantardır. ülkelerin iklim ve yağmur durumlarına göre Ekimden Mayısa kadar sezonu farklılık gösterebilir. Genel olarak yılın ilk aylarında yani Ocak başından Mayıs’a kadar Arap pazarlarında bu mantara rastlamak ve satın almak mümkündür.
Yenilebilirlik ve Toksisite: İyi yenilebilir çöl trüflerinden yani yer mantarlarındandır. Buna ilave olarak, içerdiği enzimler, antioksidan değerleri ve antibakteriyal etkileri sebebiyle de ekonomik değeri oldukça yüksektir.
Ek bilgiler: Çöl yer mantarlarının popülaritesi, besin değerleri ve lezzetli tatlarından kaynaklanmaktadır. Kimyasal bileşimleri üzerine yapılan birçok çalışma, proteinler, amino asitler, lif, yağ asitleri, mineraller ve mineraller açısından zengin olduklarını göstermiştir. Çöl yer mantarlarında ortalama kuru ağırlığın %20’si kadar olan protein içeriği, çoğu sebze ve diğer mantarlardan önemli ölçüde daha yüksektir, sonuç olarak bu yer mantarlarının tüketilmesi tavsiye edilmektedir. Çöl yer mantarı, antiinflamatuar, immün baskılayıcı, antimutajenik ve antikarsinojenik özelliklere ve antioksidan özelliklere sahip, keşfedilmemiş geniş bir terapötik bileşik kaynağı içerir. Ayrıca, bazı çöl trüf mantarlarının askokarplarında büyük ilgi gören enzimlerin varlığı bulunmuştur. Çöl yer mantarlarında ümit verici bir antibiyotik ve antimikrobiyal aktivite tespit edilmiştir. Tüm bu bilimsel bulgular çöl trüflerini oldukça cazip ve çekici kılmaktadır.
Tirmania, Terfezia cinsinden birçok özellikte, özellikle askusun morfolojisinde farklılık gösterir, Tirmania’da askus sekizgen klavatlı, tepesi yuvarlak ve uzun saplıdır ve askosporlar türe bağlı olarak düz ve eliptik veya küreseldir. Terfezia’da askus küresel bir şekle sahiptir ve askosporlar küresel ve süslüdür.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
GALERİ
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
