Tulostoma brumale – Gözenekmantarı
Taksonomi – Sınıflandırma
Alem: Mantarlar – Fungi
Bölüm: Basidiomycota
Sınıf: Agaricomycetes
Takım: Agaricales
Aile: Agaricaceae
Cins: Tulostoma
Tür: Tulostoma brumale
Tulostoma brumale, lolipop görünümlü bu enteresan tür, Agaricus campestris ve Agaricus arvensis ile genetik yakınlığı ile bizleri şaşırtan Agaricaceae familyasına mensup bir mantardır.
Bu mantar, ilk kez 1794 yılında Christiaan Hendrik Persoon tarafından bilimsel olarak tanımlanmıştır. Persoon mantara bugün de geçerli olan bilimsel iki terimli Tulostoma brumale adını vermiştir.
Tulostoma’nın genel adı, şişlik veya sopanın ucundaki topuz anlamına gelen tul- (veya tyl-) kelimesinden gelir, “toma” ise yün veya kıl anlamına gelen son ektir (tıpkı tomentose’un yünlü anlamına gelmesinde olduğu gibi). Yani bu cinsteki mantarlar, sopaların uçlarındaki yünlü veya kıllı toplara benzetilebilirler. Tür ismi “brumale” ise “kış” (Kış Mevsimi) anlamına gelir. Görüldüğü üzere, Winter Stalkball – Kış Saplıtop ismi mantarın görünümünü oldukça iyi tanımlamaktadır.
Tulostoma brumale’nin eşanlamlıları arasında Lycoperdon mammosum, Lycoperdon pedunculatum ve Tulostoma mammosum bulunur.
Makroskobik (Morfolojik) Özellikleri: Tulostoma cinsine ait abdominal yani karın mantarlarının yaygın bulunan bir temsilcisidir. Verimli kısım genellikle 1 cm’ye kadar büyüklükte olup, kabaca küreseldir. Yüzey üzerinde pas rengi veya kahverengimsi bir geri plan göze çarpar. Paslı kahverengi renk ile çevrelenmiş hafif çıkıntılı bir ağza yada deliğe sahiptir demek yanlış olmaz. Dikenimsi bir görünümü olan sapı, genellikle 5 cm uzunluğa kadar olup, sert, beyazımsı ila koyu sarı kahverengidir. Dağınık pullu ila pullu veya pürüzsüz olabilmektedir.
Hem spor kesesi hem de gövde beyaz veya grimsidir, gövde kahverengimsi uzunlamasına liflerle kaplıdır. Spor salma deliği (peristome) kırmızımsı kahverengi bir halka ile çevrelenmiştir. Topun çapı 0,5 ile 1 cm arasında, toplam yüksekliği ise 2 ile 5 cm arasında değişmektedir.
Gövde-Sap: Bu lolipop benzeri ilginç mantar, salyangoz kabukları ve diğer soluk döküntüler arasında kolaylıkla gözden kaçabilir. Hafif granüler yüzeye sahip yuvarlak Winter Stalkball (Kış Saptopu), kahverengi bazal bir volvadan kaynaklanan dal benzeri bir sapın üzerinde oturur. Bu sapın çapı 0.2ila 0.3 cm ve yüksekliği 1.5 ila 4 cm’dir. Topa yani tepeye doğru hafifçe incelir. Sap, pürüzsüz veya gri veya daha sıklıkla lifli ve benekli gri-kahverengi olabilir.
Koku: Ayırt edici değildir.
Spor Baskısı: Spor kesesinin içinde gleba, başlangıçta beyaz ve serttir, sporlar olgunlaştıkça kahverengiye ve toz haline dönüşür. Spor baskısı rengi kırmızımsı veya soluk kırmızıdır. Sporlar küremsi ve 4-5 x 3.5-4μm boyutlarında olup, ince siğillerle kaplıdır.
Habitat: Bu tür, saprotrof yani çürükcül bir mantar olup, çoğunlukla kıyı bölgelerinde, yosun veya kısa otların arasında taşlı ve kumlu toprakta bulunur. Güneşli yosunlu habitatları, kumları, kumulları ve xerothermic (ksertermik) yani sıcak ve kurak bitki örtüsünü sever.
Türkiye’de resmi kaydı olan bölgeler arasında, Karadeniz Bölgesi, Asıl Ege Bölümü, Orta Kızılırmak Bölümü, Akdeniz Bölgesi ve Orta Fırat Bölümü bulunur.
Mevsim: Sonbahar- Kış. Bazı bölgelerde (Güney Avrupa) Mart ayına kadar görülürler.
Yenilebilirlik ve Toksisite: Bu minik saptoplarının genellikle yenmez olduğu bildirilmiştir, ayrıca herhangi bir mutfak değeri olamayacak kadar küçük ve önemsizdirler.
Ek bilgiler: Benzer türler arasında aynı cinsin üyeleri mevcuttur; Tulostoma melanocyclum-Scaly Stalkball (Pullu Stalkball) ile benzerler; Winter Stalkball (Kış Stalkball) – Tulostoma brumale‘den biraz daha küçük olan bu tür, kumulların bolluğunda yetişir ve Tulostoma brumale’ye oranla çok daha büyük sporlara sahiptir.
Tulostoma niveum, yani White (Beyaz) Stalkball ile de benzerlik gösterir. Bu minik saptopunun, çıkıntılı apikal peristomu (spor yayma deliği) olan, pürüzsüz beyaz bir topu vardır ve yüksek bölgelerdeki yosunlu kireçtaşı kayaları üzerinde yetişir.
Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.
GALERİ
Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.
