Kırk Örgübacak Mantarı (Leccinum versipelle)

Leccinum versipelle – Orange Birch Bolete

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm : Basidiomycota

Sınıf: Agaricomycetes

Takım: Boletales

Aile: Boletaceae

Cins: Leccinum

Tür: Leccinum versipelle

Leccinum versipelle -Kırk Örgübacak mantarı, sadece ve sadece huş (Birch) ağaçlarının altında büyüyen, bazen Leccinum scabrum (Pullu Örgübacak veya Kahverengi Huş Boleti) ile birlikte görülebilen, yenilebilir bir mantar türüdür. Leccinum versipelle, Orange Birch Bolete=Turuncu Huş Boleti olarak da bilinir. Biz bu mantarı Türkiye Mantarları Listesi kitabındaki ismi ile yani Kırk Örgübacak mantarı olarak sizlere anlatacağız.

Orange Birch Bolete, 1835 yılında İsveçli mikologlar Elias Magnus Fries ve Fredrik Christopher Theodor Hök (1807 – 1877) tarafından Boletus versipellis olarak tanımlanmıştır.

Amerikalı mikolog Walter Henry Snell (1889 – 1980) bu türü 1944’te Leccinum cinsine aktarmıştır ve bu noktada, şu anda kabul edilen bilimsel adı Leccinum versipelle’yi almıştır.

Leccinum versipelle’nin eşanlamlıları ( Sinonimleri) arasında, Boletus floccopus, Boletus testaceoscaber, Boletus versipellis, Boletus rufescens, Boletus percandidus, Leccinum testaceoscabrum, Leccinum percandidum, Leccinum atrostipitatum, Leccinum roseotinctum, Krombholziella roseotincta, Krombholziella rufescens ve Leccinum cerinum bulunur.

Şapka: Bu çok büyüyebilen bir bolet mantardır ve şapkaları 8 ila 20 cm çapına kadar olgunlaşabilir. Şapka görünümü, düzleşmek yerine geniş dışbükey olarak kalır. Bu Leccinum türünün ayırt edici bir özelliği, kütikülün şapka kenar boşluğundan tipik olarak 2-4 mm sarkmasıdır. Yüzey hafifçe tüylü, genellikle turuncu veya sarımsı kahverengidir. Şapka alaca turuncu, sarı kahverengi, ilk başta hafif tüylü, pürüzsüz, kuru ila çok hafif yapışkan hale gelir, kenar boşlukları gözeneklerden taşar. Şapkasının eti sert ve beyazdır, kesildiğinde veya berelendiğinde havayla temas eden kısımların rengi önemli ölçüde değişmez, ancak giderek grileşir ve sonunda menekşe rengiyle kararır. Bu Turuncu Huş Boleti kütikülünün çoğu zaman pürüzlü kenarları vardır.

Tüpler ve Gözenekler: Grinin tonlarında olan tüpler, yaşla birlikte koyu renkli hale gelen küçük gözeneklerde son bulur. Tüpler, beyazın tonlarında olup, kesildiğinde veya berelendiğinde vişne rengini alır. Kenarları önce gri, sonra gri-kahverengidir. Gözenekler ise gayet küçük, önce gri tonlarda, daha sonra koyu sarı ve morarmış şarap renginde olur.

Gövde-Sap: 20 cm boya ve 1,5-4 cm kalınlığa ulaşabilen sap-gövde,  sert ve ince, beyaz veya grimsi, yünlü kahverengimsi-siyah pullarla kaplıdır. Sapının etli kısımları önce beyaz, sonra koyu şarap renginde olup, gövde tabanında mavi-yeşil, sonunda siyahımsıdır.  

Koku: Hoş bir kokusu ve tadı olmasına karşın, bunlar ayırt edici özellik değildirler.

Spor Baskısı:  Spor baskısı kahverengidir. Sporları ince duvarlı, fusiform ve inamiloid olup, 11-16 x 3.5-4.5µm boyutlarındadır. Basidia 4 sporludur.

Habitat: Huş ağaçları ile özdeşleşmiş olan Turuncu Huş Boleti- Orange Birch Bolete  İngiltere ve İrlanda dahil Avrupa’da çok yaygın olarak dağılmış bir mantardır. İskandinavya’dan Portekiz, İspanya ve İtalya’ya kadar anakara Avrupa’nın hemen her yerinde görülür. Leccinum versipelle, Türkiye’de de kayıt altına alınmış bir tür olup, Kuzey Amerika’nın bazı bölgelerinde de kaydedilmiştir.

Mevsim: Yaz başından Sonbahar sonuna kadar görülür.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Her ne kadar iyi yenilebilir bir mantar olarak bildirilmiş olsa da, Leccinum versipelle uygun ısıl işlem uygulanmadığında hafif derecede toksiktir (bulantı ve kusmaya neden olur). En az 15-20 dakika kızartma veya kaynatma gerekliliğinin olduğu rapor edilmiştir. Pişirildiğinde yani ısıtıldığında mantar siyaha döner. Karışık mantar yemeklerinde, salamura, tuzlanmış, kızartılmış veya buğulanmış olarak kullanılabilir.

Ek bilgiler: Benzer türler arasında Leccinum aurantiacum – Orange Oak Bolete yani Turuncu Meşe Boleti ilk sırada yer alır. Turuncu Huş Boleti – Kırk Örgübacak adından da anlaşılacağı üzere sadece huş ağaçlarının altında büyürken, Turuncu Meşe Boleti- Leccinum aurantiacum meşe başta, aspen, kavak ve diğer bazı yaprak döken ağaçların altında da büyür. Bazı yazarlar Leccinum versipelle ve Leccinum aurantiacum arasında ayrım yapmasa da, iki tür arasında habitat başta, renk ve görünüm gibi morfolojik bazı farklılıklar vardır.

Bir diğer benzer tür ise zaman zaman aynı habitatı paylaşan (Huş Ağacı) Leccinum scabrum – Pullu Örgübacak mantarıdır. Leccinum scabrum şapka rengi ayırt edici özellik olarak kabul edilir, şapkası turuncu değil kahverengidir, kesildiğinde veya berelendiğinde belirgin bir renk değişimi göstermez.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri için  Türkiye’nin Mantar Avcıları Facebook sitemizi de ziyaret edebilirsiniz. Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.