Çöl Akdomalan Mantarı (Tirmania nivea)

Tirmania nivea- Çöl Akdomalan Mantarı- Tafilalet Çöl Trüfü

Taksonomi – Sınıflandırma

Alem: Mantarlar – Fungi

Bölüm: Ascomycota

Sınıf: Pezizomycetes

Takım: Pezizales

Aile: Pezizaceae

Cins: Tirmania

Tür: Tirmania nivea

Tirmania nivea, Kuzey Afrika menşeyli bir çöl mantarı olduğu bilinmektedir. Ancak, Kuzey Afrika ve Arap yarımadası ülkeleri yanında İspanya’dan da bildirilmiş olması oldukça ilginçtir. Tirmania cinsinin Türkiye’deki temsilcisi “Akdomalan Mantarı”olarak isimlendirilmiş olan ve Asıl Ege bölümünde kaydı yapılmış olan Tirmania pinoyi’dir. Mantarlı yaşam olarak bu mantarı Çöl Akdomalan Mantarı olarak sizlere anlatacağız.

T.nivea türü kesinlikle elipsoid ve pürüzsüz sporlarla karakterize edilir. Ayrıca, askus başına 10 spora ulaşabilen, alışılmadık maksimum spor sayısıyla da tanınmaktadır.

Sinonimleri arasında (Eşanlamlı); Terfezia africana, Terfezia ovalispora, Tirmani cambonii, Tirmania ovalispora, Tirmania ovalispora var. ovalispora, Tirmania ovalispora var. tellieri ve Tuber niveum bulunur.

Morfolojik Özellikleri: Tafilalet’in beyaz yer mantarı olan Tirmania nivea, Kuzey Afrika’nın (Sahara) çöl bölgelerine özgü Pezizaceae familyasından bir ascomycete mantar türüdür. Yerel adı Fas’ın Tafilalet bölgesinden gelmektedir. Kuzey Afrika çöllerinde doğal olarak yetişirler. “Zubaidi” onların ortak adıdır, ancak aynı zamanda Basra Körfezi Ülkelerinde tüm “çöl trüflerinin” ortak adı olan “fagaa” ve Fas’ta “terfez” olarak da bilinir. Bu mantar, “hipogeal askosporlar” adı verilen yeraltı meyve veren cisimler üretir. Fransız mevzuatına göre gerçek yer mantarı sayılmayan “terfas” veya terfesse olarak da adlandırılan “çöl trüfleri” grubuna aittir.

Yerin 5 ila 15 cm altında büyürler ve genellikle 30 ila 300 gram ağırlığa kadar ulaşabilirler. Çöl mantarlarının en lezzetli ve en değerli türü olarak kabul edilmektedir. Trüf, çöllerde patates yumruları gibi büyür. Devasa ağaçların meyvelerine yakın bir çöl mantarının yanında yetişir. Şekli küresel, gevşek, etlidir ve yüzeyi pürüzsüz veya yumruludur ve rengi beyazdan siyaha değişir. Trüfler genellikle Arapça’da kelimenin tam anlamıyla gizli anlamına gelen “Kamah” olarak bilinir

Tirmania nivea, çölde yağışlardan sonra yetişen mevsimlik yabani bir çöl mantarıdır. Bu yenilebilir tür, yer çatladığında onları fark edip toplayan ve yol kenarında satan Tuaregler (Berberi dili konuşan yerli çöl halkı) tarafından aktif olarak aranır. Topraktan çekildiklerinde beyazdırlar, ancak havayla temas ettiklerinde sarımsı bir renk alırlar. Çok etlidirler ve çapları 10 cm’den daha büyük bir boyuta ulaşırlar. Gleba beyazımsı veya soluk damarlı soluk pembedir.

Koku: Koku ve tat belli belirsiz ve hafiftir. Yani, Koku ve Tat için “Ayırt edici değildir” demek daha doğrudur.

Spor Baskısı: Sporlar pürüzsüz ve amiloiddir. Elipsoid sporlar askus başına 10 kadar spor bulundurabilir.    

Habitat: T. nivea, Helianthemum bitkisi (özellikle Helianthemum lippii ile ektomikorizal) kökleriyle ilişkilidir, ekte mikorizal olan tür çöl kumu altında büyür, kireçli toprakları sever. Cezayir, Bahreyn, Mısır, İran, Irak, İsrail, Kuveyt, Libya, Fas, Katar, Suudi Arabistan, İspanya, Tunus, Yemen ve Türkiye’den bildirilmiştir (Lakin Tirmania cinsine ait olduğu kesin olmakla birlikte, bu kayıtların hepsinin T.nivea – Çöl Akdomalan Mantarı olduğu net değildir).

Mevsim: Çöl yağmurlarından sonra büyüyen mevsimlik bir mantardır. Yılın ilk aylarında, Ocak başından Nisan sonuna kadar Arap pazarlarında bu mantara rastlamak ve satın almak mümkündür.

Yenilebilirlik ve Toksisite: Arap ülkelerinde sevilerek tüketilen, yenilebilir bir türdür. Antik çağlardan beri bilinen ve tüketilen bir yer mantarıdır. T. nivea’nın Yunanlılar ve Romalılar tarafından da çok değer verilen bir mantar olduğu bildirilmiştir. Romalı şair Juvenal, hicivlerinde şöyle yazmıştı: “Ey Libya,Tahılına sahip çık!… yer mantarı gönderirsen öküzlerini çöz!” Ayrıca Tom Volk’a göre Tirmania İsraillilerin çöldeki mannası olabilir. Fas mutfağının geleneksel yemeğidir, mantar haşlanmış ve yağda pişirilerek yenen bu mantar, Avrupa mutfağında bazen zeytinyağında kızartılır ve soğan, ince otlar ve baharatlar eşliğinde sunulur. Lezzetinin ekşi siyah trüf mantarına benzediği söylenir.

Ek bilgiler: Bazı Trüf mantarı satıcıları, Tirmania nivea’yı benzer görünümleri nedeniyle Piedmont Truffle yani İtalyan beyaz trüfü (Tuber magnatum) olarak satmaya çalışmakta ve mantar, değeri ile ilgisi olmayan fahiş fiyatlara satılabilmektedir. Arap pazarlarında sıkça rastlanılan ve sevilerek tüketilen bu mantarın fiyatı 40 ila 200 Euro fiyatlarda satılmaktadır. Hasadın az olduğu yıllarda arz talepe göre fiyatta artışlar olabilmektedir.

Son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar bu çöl mantarının topraktaki ağır metalleri bünyesinde topladığı bu sebepten dikkatli olunması gerektiğini göstermektedir.

Dip not: Sitemizde yazılanlar, sadece ve sadece BİLGİLENDİRME amaçlıdır. Mantar toplamak ve tanımlamak kesinlikle uzmanlık gerektiren bir konudur. Sitemizdeki bilgilere göre mantar toplamamanız ve tüketmemeniz önemle duyurulur! Diğer yazılarımıza göz atmak için tıklayınız.

GALERİ

Güzel mantar görselleri ve bilgiler için Mantarlı Yaşam- Mantar Avcıları Facebook Grubumuzu da ziyaret edebilirsiniz. Web Sitemizde emeği olan herkese çok teşekkür ederiz.